ЧАРЫДЫҒЛЫҒ ЧООХ
Тоғынҷаң программа Хакас Республиканың ӱгредіг пос
(хакас) тілінең апарылчатхан тиксі ӱгредіг организацияларының
5–11 класстарына «Пос (хакас) тілі» предметче тоғынҷаң
кӧзідімге федеральнай программа хоостыра идiлген. Ол хакас
тілін чахсы пілчеткен олғаннарны «Пос (хакас) тілі»
(предметная область «Родной язык и родная литература»)
предметті ÿгредеріне тимнелген.
Тоғынҷаң
программа
Россия
Федерациязының
Минпросвещениезінің мындағ чарадығлары хоостыра алылған
приказ Министерства просвещения Российской Федерации от
18.05.2023
№
370
«Об
утверждении
федеральной
образовательной программы основного общего образования»
(зарегистрирован 12.07.2023 № 74223);
«Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг предметче тоғынҷаң программа
ÿгретчее мындағ тоғыс апарарға полызар:
– Федеральнай хазна ÿгредiг стандартта кöрiл парған
полған на ÿгренҷiнiң предметче алған ÿгренiс салтарларын
(личностнай), предметче алған ÿгренiс салтарларынаң тузалан
полчатханын (метапредметнай) паза предметче алған тиксi
ÿгренiс салтарларын пос (хакас) тiлiн ÿгренген хоостыра
чуртасха кирерге;
– ФГОС-ха паза олғаннарны чуртасха тиксi тимнир
кöзiдiмге программаа килiстiре «Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг
предметтi тиксi ööн ÿгредiг синде ÿгренгенiнiң кöрiл парған
салтарларын класстар хоостыра кöрерге;
– алынҷа алылған класстың пос оңдайларын санға алып,
предметче тоғынҷаң кöзiдiмге пирiлген программанаң
тузаланып, темалар хоостыра план пÿдірерге. Полған на
ÿгренҷiнiң предметче алған ÿгренiс салтарлары (личностнай),
предметче алған ÿгренiс салтарларын тузалан полчатханы
хоостыра салтарлар (метапредметнай) пос (хакас) тiлi тиксi

ÿгредiг организациязында ÿгренiлчеткенiне килiстiре пирiлчелер.

«Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг предметтiң
тиксi чарыдии
Хакас тілі – Хакас Республиканың ікінҷі хазна тілі,
хакас чонның тöреен тілі, тилекейдегі тіллернің пірсі. Ол
чонның тіл алысчаң, аның тöлдең тöлге чыылған пілізін,
сағыс-кöгізін, хайраллап, öсчеткен тöлге читірҷең тирии
полча. Пос тілін öтіре пілгені, аннаң пос тузаланғаны хакас
кізее пос чонының чардығы полчатханын пілінерге
полысча паза ағаа чуртаста, тоғыста, чайаачыда ізестіг
тöстег полча. Аннаңар, хакас тіліне ÿгредер сурығларны
наа оңдайнаң, сағамғы халых чуртасха килістіре пöгіп,
аның практика сарин чахсыландырып, полған на уроктың
тÿзімін кöдірерге кирек.
Хакас тiлi Хакас Республиканың хазна тілінiң функциязын толдырчатханы Хакас Республикада паза Россия
Федерациязының пасха даа регионнарында чуртапчатхан полған на хакасха, тиксi хакас чонына поғдархастығ
полча. Хакас тiлiн пiлгенi паза аның аймах функциональнай кöрiмнерiнең тузалан полчатханы, аның
аймах стильлерiнiң пос оңдайлығ полчатханын паза хоос
оңдайларын оңнапчатханы, хакас тiлiн аймах сфераларда
паза ситуацияларда орта паза тÿзiмнiг тузалан полчатханы
хакас кiзее чон аразында, чуртастың аймах сариларында
позын кöзiдерге полысча.
Хакас тiлi, тiл алызар паза пос сағызын читiрҷең ööн
функцияларны толдырып, кiзiлерге удур-тöдiр паза чон
аразында теелiзерге полысча, алынҷа кiзiнiң чуртасха
кöрiзiн паза аның сағыс-оңнанызын тöстепче паза пiлiстi,
кибiрлернi, тархынны хайраллаҷаң, тöлдең тöлге апарҷаң
ööн оңдай полча.
Хакас тiлiне школада ÿгреткенi ÿгренҷiнiң нравственнай паза тiл алысчаң культуразын чахсыландырарына, аның интеллектуальнай паза чайаачы оңдай-

ларын, сағын полчатхан аймах оңдайларын тилiдерiне
кöстеглiг.
Хакас тiлiне ÿгредерiнiң содержаниезi iдöк ÿгренҷiлернiң тiлнең тузалан полчатхан тиксi функциональнай
пiлiстерiн тилiтче: хығыр полчатханын, хығырған тексттi
оңнапчатханын, аймах тексттернең тузалан полчатханын,
тексттi паалап, аннаңар чоохтап, позының пiлiзiн алғыт
полчатханын, чуртаста аралас полчатханын. Чоох хоостыра паза текст хоостыра тоғыс хакас тiлiн школада
ÿгредерiнiң ööнi полча.

«Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг предметтi
ÿгренер пöгiннер
Хакас тiлiн ööн тиксi ÿгредiг программалары хоостыра
ÿгренер пöгiннер:
– тиксi Россияның кiзiзi полчатханын оңниры паза
аны пiлiнерi, чир-сууна хынызын кöзiт полары, хакас тiлi
Хакас Республиканыy хазна тiлi полчатхынын аарлиры;
хакас тiлiне хакас чонның духовнай пайын паза сағызын
кöзiтчең, тiл алысчаң паза пiлiс алҷаң оңдайын (піліп)
оңнанып теелерi; хакас культуразын, Хакас Республикада
паза тиксі Россия Федерациязында чуртапчатхан прай
чоннарның культуразын паза тiллерiн аарлап пілері;
– хакас тiлi посты тилiдер, кiзiлернең теелiзер тирiг
полчатханын пiлерi;
– хакас тілінің пÿдiзiн, аның пос оңдайын, стиль
саринаң пайын пiлерi; хакас литература тiлiнiң синнерiн
паза чоох кибiрлерiн пiлерi; постың сöстiг чыындызын
пайыдары паза аннаң позының чооғында аймах-пасха
грамматика формаларында тузалан пілері; постың орта
пазар паза танығлар турғызар кöнiгiстерiн
тиреңнет
полары; чоохтанар оңдайларын чахсыландырарға кÿстенерi;

– постың чооғын паза аймах-пасха ситуацияларда
кiзiлернең тiл алызар оңдайларын тилiдері; хакас тiлiн
пiлiс алар тиріг чiли пiлгенi; хакас тiлiнең сағынарға,
тиңнестiрiглер, ÿзÿрiглер, салтарлар идерге ÿгренері;
– ÿгренҷiлернiң функциональнай пiлiстерiн тилiдерi:
информация тiлирі, пiлiс табары паза оларнаң тузалан
полары, кирек нимелернi табары; аймах-пасха тексттернең
тузаланары, тексттi ÿзÿрері, аны оңнап полчатханын
кöзiдері, тексттiң пÿдiзiн, тузазын, хайдағ пöгiннең пазылғанын паза тiл оңдайларын чарыдары.

«Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг предметтiң
ÿгредiг пландағы орны
Тиксi ööн, ортымах ÿгредiгнiң Федеральнай хазна
ÿгредiг стандарттары хоостыра «Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг
предмет «Родной язык и родная литература» предметнай
областьха кiрче.
«Пос (хакас) тілі» ÿгредіг предметке пазылған тоғынҷаң федеральнай программаа килiстiре тимнелген.
Полған на ÿгредiг учреждениезінiң ÿгредiг планы, пос
алынҷа тимнелiп, чарадылча. Пос тiлiнең ÿгредiг апарылчатхан ÿгредiг планы хоостыра «Пос (хакас) тiлi» ÿгредiг
предметтi ÿгренеріне 5–9 класстарда 510 ч пирiлче.
5–9 класстарда хакас тіліне ÿгредеріне частар піди
ÿлестірілче:
– 5-ҷі класста – 102 ч (3 ч неделяда);
– 6-ҷы класста – 102 ч (3 ч неделяда);
– 7-ҷi класста – 102 ч (3 ч неделяда);
– 8-ҷi класста – 102 ч (3 ч неделяда);
– 9-ҷы класста – 68 ч (2 ч неделяда).

«ПОС (ХАКАС) ТIЛI» ӰГРЕДIГ ПРЕДМЕТТІҢ
ÖÖН СОДЕРЖАНИЕЗІ ПАЗА ТЕМАЛАР
ХООСТЫРА ЧАРЫЛЧАТХАНЫ
70.6. 5-ҷi КЛАСС (102 ч)
70.6.1. Хакас тiлiнеңер тиксi оңнағ (2 ч)
Хакас тiлi – Хакас Республиканың хас-хаҷаннаң орныххан чонының удур-тöдір тiл алызар тирии. Хакас
тiлiнiң пайы паза хоос оңдайлары (1 ч).
Лингвистика – тiлдеңер наука (1 ч).
70.6.2. Тiл паза чоох (4 ч)
Олаңай паза пазылған чоох. Пiр кiзiнiң, iкi кiзiнiң паза
кöп кiзiнiң чооғы.
Чоох тоғызының кöрiмнерi (чоохтанары, истерi, хығырары, пазары) паза оларның пос оңдайлары.
Чуртаста полған нимелер хоостыра, паспин, пiр кiзiнiң
чооғын пÿдiрерi, пос (хакас) тiлiнең научнай, ÿгредiг, хоос
литература паза научно-популярнай литература хығырары.
Хығырған паза искен тексттi кöрбин чоохтиры, ол
санда чоохтапчатхан кiзiнiң сырайын алыстырып.
Тiл темазынҷа (ÿгренген темаларҷа) паза чуртаста
полған нимелер хоостыра iкi кiзiнiң чооғында аралазары.
Хакастарның кибiрли изеннезер, анымҷохтазар оңдайлары, сурыныстары, алғыстастары.
Хығырған паза чуртаста полған ниме хоостыра чоох,
полталығ хоос пÿдiрерi.
Тыңнирының кöрiмнерi: ÿгредiглiг, танызығлығ, тиксi.
Хығырығның кöрiмнерi: ÿгредiглiг, танызығлығ, тiлеглiг, ан. п.

70.6.3. Текст (4 ч)
Текст паза аның пiлдiрiглерi. Тексттiң темазы паза
аның ööн сағызы. Кiчiг тема. Тексттiң ööнiн пÿдiрчеткен
сöстер.
Чоохтың тузазы хоостыра кöрiмнерi (чарыдығлығ,
искiрiглiг, паалағлығ), оларның пос оңдайлары.
Тексттiң пÿдiзi. Абзац – тексттi смысловой чардыхтарға
чарҷаң оңдай.
Чоохтағларны паза тексттiң чардыхтарын палғалыстырҷаң оңдайлар: сöстiң формалары, пiр тöстiктiг
сöстер, синонимнер, атонимнер, сырай местоимениелерi,
сöстернiң хаталызы.
Тексттi сағыс хоостыра ÿзÿрерi: аның алынҷа чардыхтарының пÿдiзi, кiчiг темалары паза абзацтары,
чоохтағларны текстте палғалыстырчатхан оңдайлар, хоос
тiл оңдайлары (ÿгренген хоостыра).
Хығырған паза искен тексттi толдыразынаң, таллап,
паза хысхаҷахти чоохтиры. Тексттi, чоохтапчатхан кiзiнiң
сырайын алыстырып, чоохтиры.
Текстке план пÿдiрерi: олаңай паза толдыра план.
70.6.4. Тiлнiң функциональнай кöрiмнерi (2 ч)
Хакас тiлiнiң функциональнай кöрiмнерiнеңер тиксi
оңнағ (олаңай чоохтаңар, чоох стильлерiнеңер, хоос литература тiлiнеңер).
70.6.5. Тiл системазы (78 ч)
70.6.5.1. Фонетика. Графика. Орфоэпия (4 ч)
Фонетика паза графика – тiл науказының чардыхтары.

Чоох тапсағлары паза оларның пÿдiзi. Гласнай паза
согласнай тапсағлар. Тапсағ паза буква.
Алнындағы паза соондағы рядтағы гласнайлар. Гласнайларның гармониязы. И, ии гласнайларның нымзах паза
хатығ сöстерде киректелчеткенi. Узун гласнайлар, оларны
орта пазары. Ö-öö, ÿ-ÿÿ, i гласнайларны адиры.
Ӱнніг паза туных согласнай тапсағлар. Согласнайларның ассимиляциязы. Согласнай буквалар, оларны орта
пазары. Хос согласнайларны паза ғ, ң, ҷ согласнайларны
орта адиры паза пазары.
Сöстiң тапсағлығ пÿдiзiн ÿзÿрерi.
Слог. Пазым, аның пiлдiрiглерi. Ӱн, аның функциялары. Ӱннiң пiлдiрiглерi.
70.6.5.2. Орта пазары (4 ч)
Орта пазары – тiл науказының чардығы. Орта пазарынаңар тиксi оңнағ. Хакас тiлiнiң орта пазарының ööн
правилолары. Гласнайларны паза согласнайларны орта
пазары. Хысха паза узун гласнайларны орта пазары. Собственнай аттарда улуғ букваларны паза кавычкаларны
пазары. Хос согласнайларны пасха-пасха чоох чардыхтарына кiрчеткен сöстерде пазары.
Е, ё, я, ю йоттығ гласнайларны хакас сöстерiнде
пазары. Оларны орыс тiлiнең кiрген сöстерде орта адиры
паза орта пазары.
Сöстерні кöзiрерi.
70.6.5.3. Лексикология (8 ч)
Лексикология – тiл науказының чардығы.
Сöстiң
лексика тузазын чарытчаң ööн оңдайлар (пiр тöстiктiг
сöстер, синонимнер паза антонимнер табары),
сöстiң
тузазын контекст паза чарыдығлығ сöстiк хоостыра
чарыдары.
Пiр паза кöп тузалығ сöстер. Сöстiң кöнi паза кöнi
нимес тузазы. Сöстернiң темалар хоостыра пöлiктерi.

Синонимнер. Антонимнер. Омонимнер. Лексическай
омонимнер. Омонимнернi паза кöп тузалығ сöстернi
чоохта пасхалиры.
Сöстiктернiң кöрiмнерi (чарыдығлығ, синонимнер,
омонимнер) паза оларның пос (хакас) тiлiнiң сöстiг пайын
ÿгренерiне полызии.
Сöстернi лексика саринаң ÿзÿрерi (ÿгренiлген материал
хоостыра).
70.6.5.4. Сöс пÿдiзi паза пÿдiрiзi. Орта пазары (10 ч)
Сöс пÿдiзi паза пÿдiрiзi – тiл науказының чардыхтары.
Хозым – тiлнiң иң кiчiг единицазы. Сöстің тöстігі.
Хозымнарның кöрiмнерi: сöс пÿдірҷең, форма пÿдіҷең
паза сöс хубулдырҷаң. Пiр тöстiктiг сöстер. Адалыстың
падеж паза сан хозымнары, идiлiстiң сырай паза сан
хозымнары; тартылғы паза сказуемай формаларның хозымнары, чаратпинчатхан форманың хозымнары.
Хакас тiлiнде наа сöстер пÿдiрҷең оңдайлар: хозымнар
полызиинаң, сöстер палғалызып, тапсағлар алызып,
сöстернiң пiр чоох чардығынаң пасха чоох чардығынзар
кöскенi, аббревиация.
Сöстi хозымнарға чарары. Сöстi пÿдiзi хоостыра
ÿзÿрерi.
70.6.5.5. Морфология. Кибiрлiг чоох. Орта пазары (36 ч)
Морфология – грамматиканың чардығы – 2 ч.
Сöстiң грамматика тузазы.
Чоох чардыхтары – сöстернiң лексико-грамматическай
пöлiктерi. Хакас тiлiнiң чоох чардыхтары. Пос алынҷа
паза полызығлығ чоох чардыхтары.
Адалыс – пос алынҷа чоох чардығы – 10 ч. Адалыстың
грамматика тузазы, морфология паза синтаксис тузалары.
Адалыстың чоохтағы тузазы.
Адалыстың тузалары хоостыра лексико-грамматическай пöлiктерi; собственнай паза нарицательнай,

тiрiг паза тiрiг нимес ниме-нооларны таныхтапчатхан
адалыстар.
Адалыстар пÿдiрҷең хозымнар: -чы/-чi; -ығ/-iг/-г;
-ыс/-iс/-с. Сöстер хозылып пÿтчеткен адалыстар.
Адалыстарның падежтер хоостыра хубулызы. Адалыстың тартылғы формазы. Падежтернiң паза тартылғы
форманың хозымнары.
Адалыстың кiчiглес формазын пÿдiрҷең хозымнар:
-ҷах/-ҷек, -ыҷах/-iҷек, -ах/-ек, -ас/-ес. Адалыстарны морфология саринаң узÿрерi.
Пiлдiрiс – пос алынҷа чоох чардығы – 10 ч. Адалыстың
грамматика тузазы, морфология паза синтаксис тузалары.
Пiлдiрiстiң чоохтағы тузазы.
Пiлдiрiстер пÿдiрҷең хозымнар: -ых/-iк, -к/-х; -ығ/-iг,
-г/-ғ; -лығ/-лiг, -нығ/-нiг, -тығ/-тiг, ан. п. Пiлдiрiстернiң
тузалары хоостыра пöлiктерi. Пiлдiрiстiң тиңнестiрiс
синнерi. Пiлдiрiстернi орта пазары.
Пiлдiрiстернi морфология саринаң ÿзÿрерi.
Идiлiс – пос алынҷа чоох чардығы – 14 ч. Идiлiстiң
грамматика тузазы, морфология паза синтаксис тузалары.
Идiлiстiң сöс пiрiгiзiндегi, чоохтағдағы, чоохтағы тузазы. Идiлiстiң пасталығ формазы. Идiлiстер пÿдiрҷең
оңдайлар. Идiлiстер пÿдiрҷең хозымнар: -ла/-ле, -на/-не,
-та/-те, -а/-е.
Иділістің идiл парған паза
идiлбеен
кöрiмнерi.
Иділістің формаларынаңар тиксi оңнағ: сырайҷа хубулчатхан формалары, сырайҷа хубулбинчатхан (причастие,
деепричастие, iле нимес) формалары.
Иділістің полчатхан, полар, ирткен тустары. Полчатхан
тус, полчатхан тустың пÿдiзi. Идiлiстiң полчатхан туста
сырайҷа паза санҷа хубулызы. Полар тус, полар тустың
пÿдiзi. Идiлiстiң полар туста сырайҷа паза санҷа хубулызы.

Ирткен тус, ирткен тустың пÿдiзi. Ирткен тустың
сырайҷа паза санҷа хубулызы.
70.6.5.6. Синтаксис. Кибiрлiг чоох. Танығлар турғызары (16 ч)
Синтаксис – грамматиканың чардығы. Сöс пiрiгiзi паза
чоохтаң – синтаксистiң единицалары.
Сöс пiрiгiзi паза аның пiлдiрiглерi. Сöс пiрiгiстерiнiң
ööн сöзiнiң морфология пiлдiрiглерi хоостыра кöрiмнерi.
Сöстернi сöс пiрiгiзiнде палғалыстырҷаң оңдайлар.
Сöс пiрiгiзiн синтаксис саринаң ÿзÿрерi.
Чоохтағ паза аның пiлдiрiглерi. Чоохтағларның чоох
пöгiнi хоостыра (искiрiглiг, сурығлығ, кÿстеглiг) паза ÿн
хоостыра (хысхырымнығ паза хысхырымнығ нимес) пöлiктерi, оларның тузалары паза ÿн хоостыра пос оңдайлығ
полчатханы. Сурығны паза кöстегнi таныхтаҷаң оңдайлар.
Чоохтағның ööн членнерi (грамматика ööнi).
Подлежащай паза аның пiлдiрiлчеткен морфология оңдайлары. Сказуемай паза аның пiлдiрiлчеткен морфология
оңдайлары.
Подлежащайның паза сказуемайның аразында тире
турғызары.
Тараңхай паза тараңхай нимес чоохтағлар. Чоохтағның
iкiнҷi орыннығ членнерi: толдырығ, обстоятельство, чарытхы.
Сöстернiң чоохтағдағы орны.
Тööй членнiг чоохтағлар. Тööй членнернi палғалыстырҷаң оңдайлар. Тööй членнiг чоохтағларның ÿн
паза танығлар саринаң пос оңдайы. Тööй паза тööй нимес
чарытхылар.
Айланыстығ чоохтағлар. Айланыстың чоохтағдағы
орны. Айланыстың тузазы паза пiлдiрiлчеткен оңдайлары. Айланыстығ чоохтағларның пос оңдайлығ ÿнi. Айланыстығ чоохтағларда танығлар турғызары.

Чоохтағ соонда танығлар турғызары. Тööй членнiг
паза айланыстығ чоохтағларда танығлар турғызары.
ТИКСІ ХАТИРЫ – 4 ч.
СЫНЫХТАҒЛЫҒ ТОҒЫСТАР – 6 ч.
РЕЗЕРВНАЙ ЧАСТАР – 2 ч.
70.7. 6-ҷы КЛАСС (102 ч)
70.7.1. Хакас тiлiнеңер тиксi оңнағ (2 ч)
Хакас тiлi – Хакас Республиканың хазна тiлi. Литература тiлiнеңер оңнағ. Хакас тiлiнiң диалекттерге тöстенчеткенi, пайы паза хоос оңдайлары.
70.7.2. Тiл паза чоох (2 ч)
Тiл темазына чарыдылған пiр кiзiнiң аймах-пасха чооғын пÿдiрерi: чарыдығлығ, искiрiглiг, паалағлығ.
70.7.3. Текст (4 ч)
Тексттi сағыс хоостыра ÿзÿрерi: текст чардыхтарының
пÿдiзiнiң пос оңдайларын, аның кiчiг темаларын паза абзацтарын, чоохтағларның текстте палғалысчатхан оңдайларын, тiлнiң хоос оңдайларынаң тузаланчатханын (ÿгренген материал хоостыра).
Текстнең тоғынары: текстке план пÿдiрерi (олаңай, толдыра, сурығлығ). Тексттiң ööн паза ööн нимес искiрии,
тексттi чоохтиры.
Хоостап чоохтааны – чоох кöрiмi. Кiзiнiң тастындағы
кöрiмiнеңер хоостап чоохтиры. Иб, тура iстiнеңер
хоостап чоохтиры. Чир-чайааннаңар хоостап чоохтиры.
Хайдағ- да орыннаңар хоостап чоохтиры. Идiгдеңер
хоостап чоохтиры.

70.7.4. Тiлнiң функциональнай кöрiмнерi (2 ч)
Тоғыс стильi. Пiчiк пазары. Расписка пазары. Наука
стильi. Словарнай статья. Наука искiрии.
70.7.5. Тiл системазы (80 ч)
70.7.5.1. Лексикология. Кибiрлiг чоох (4 ч)
Хакас тiлiнiң лексиказының пÿдiзi: хакас тiлiнiң
позының сöстерi паза аның темалар хоостыра пöлiктерi.
Наа пÿткен паза пасха тiлдең кiрген сöстер – хакас
тiлiнiң сöстiг пайын пайытчаң ööн оңдайлар. Пасха тiлдең
кiрген сöстер, оларның тiлге кiрчеткен сылтағлары.
Архаизмнер паза неологизмнер, оларның тiл тилізi
хоостыра тiлде пар полчатханы. Иргiлен парған сöстер:
историзмнер паза архаизмнер.
Нейтральнай паза стиль саринаң сырлығ сöстер.
Книжнай паза олаңай чоохта киректелчеткен сöстер.
Хакас тiлiнiң сöстiг пайының тузаланылчатханы
хоостыра кöрiмнерi: тиксi тузаланылчатхан паза тиксi
тузаланылбинчатхан (диалектизмнер, терминнер, профессионализмнер, жаргонизмнер).
Сöстiктер.
70.7.5.2. Фразеология – тiл науказының чардығы (4 ч)
Хакас тiлiнiң фразеология пÿдiрiстерiнеңер оңнағ.
Нейтральнай, олаңай чоохта киректелчеткен, книжнай
фразеологизмнер, оларның пос оңдайлары.
Пос палғалыстығ сöстер пiрiгiстерiн фразеологизмнердең пасхалиры.
Хакас тiлiнiң фразеология сöстiгi паза аннаң тузаланары.
70.7.5.3. Морфология. Кибiрлiг чоох. Орта пазары (56 ч)
Адалыс – 10 ч. Адалыстың грамматика пiлдiрiглерi
паза синтаксистегi тузалары. Адалыстың саны. Тартылғы формадағы адалыстарның хубулызы. Пiр паза кöп

сандағы адалыстарның падежтерҷе хубулызы. Адалыстың сказуемай формазы.
Пiлдiрiс – 10 ч. Пiлдiрiстiң грамматика пiлдiрiглерi
паза синтаксистегi тузалары. Пiлдiрiс пÿдiрҷең хозымнар.
Öң, син паза ниме-нооның тадиин таныхтапчатхан качественнай пiлдiрiстер. Пiлдiрiстiң ниме-ноо тузалығ
пол парчатханы (субстантивация) паза наречиелер орнына киректелчеткенi, оларның синтаксическай функцияларының алызии. Пiлдiрiстiң тиңнестiрiс синнерiнiң синтаксическай оңдайнаң пÿтчеткенi.
Синоним паза антоним пiлдiрiстер. Пiлдiрiстернiң
текст пÿдiрерiнде араласчатханы.
Числительнай – 10 ч. Числительнайларның тузазы паза
грамматика пiлдiрiглерi. Числительнайларның тузалары
паза пÿдiзi хоостыра пöлiктерi. Адалыстарнаң хада киректелчеткен числительнайларның хубулбинчатханы. Ниме-ноо тузалығ числительнайларның хубулызы.
Числительнайларның синтаксическай функциялары.
Орынды (местоимение) – 10 ч. Орындыларның грамматика пiлдiрiглерi паза синтаксистегi тузазы. Сырай,
кöзiдiг, тартылғы, чарыдығлығ, сурығлығ паза теезiглiг,
iле нимес паза чаратпинчатхан тузалығ орындыларның
падежтерҷе хубулызы. Орындыларның синтаксическай
функциялары.
Идiлiс – 16 ч. Идiлiстiң тузазы, грамматика пiлдiрiглерi паза категориялары. Идiлiстiң синтаксистегi тузазы.
Идiлiстiң пасталығ формазы. Идiлiстiң итiрбинчеткен
формазын пÿдiрчеткен хозымнар. Иділістің сырайҷа паза
санҷа хубулызы.
Идiлiстiң залог категориязы (ööн, айланыстығ, полызығлығ, страдательнай, кÿстеглiг) паза оларның хозымнары.

Хакас тiлiнiң наклонение категориязынаңар тиксi оңнағ (изъявительнай, кÿстеҷең,
молҷастығ, полғадағ, хы- ныстығ, сослагательнай), оларның хозымнары. Полғадағ
наклонение паза идiлiстiң сырайҷа, санҷа хубулызы. Изъявительнай наклонение, аның
полчатхан, полар, ирткен тус формалары.
Полызығ тузалығ идiлiстер, оларның тузалары.
70.7.5.4. Синтаксис (16 ч)
Тööй членнiг чоохтағлар. Тööй членнернi палғалыстырҷаң оңдайлар. Тööй членнiг
чоохтағларның ÿн паза танығлар саринаң пос оңдайлығ полчатханы. Тööй паза тööй
нимес чарытхылар (хатиры).
Союзтығ хадыл чоохтағлар. Хадыл чоохтағларда че, тiзең, а союзтар алнында
запятой турғызары.
ТИКСІ ХАТИРЫ – 4 ч. СЫНЫХТАҒЛЫҒ ТОҒЫСТАР – 6 ч.
РЕЗЕРВНАЙ ЧАСТАР – 2 ч.
70.8. 7-ҷi КЛАСС (102 ч)
70.8.1. Хакас тiлiнеңер тиксi оңнағ (2 ч)
Хакас тiлiнiң тилiзi. Чонның тiлiнiң, культуразыныңпаза тархынының палғалызы.
Хакас тiлiнiң Сибирьдегi тÿрк тiллерiнiң аразындағы орны. Сибирьдегi тÿрк
тiллерiнең танызығ.
70.8.2. Тiл паза чоох (2 ч)
Тiл темазына чарыдылған пiр кiзiнiң аймах-пасха чооғын пÿдiрерi: чарыдығлығ,
искiрiглiг, паалағлығ.

Iкi кiзiнiң чооғының кöрiмнерi: идiге кÿстег, сағыснаң алызары, искiрiг идерi.
70.8.3. Текст (4 ч)
Текст. Тексттiң пiлдiрiглерi (тиксi кöрерi). Тексттiң пÿ- дiзi. Абзац.
Текстнең тоғынары: текстке план пÿдiрерi (олаңай, тол- дыра, сурығлығ, тезис
оңдайынаң), тексттiң ööн паза ööн нимес искiрии.
Текстте öтiг тiл оңдайлары: тапсағлығ, сöс пÿдiрҷең, лексическай.
Сағынып чоохтанғаны – чоох кöрiмi. Сағынып па- зылған тексттернiң пос оңдайлығ
пÿдiзi.
Тексттi сағыс хоостыра ÿзÿрерi: аның алынҷа чар- дыхтарының пÿдiзi, кiчiг
темалары паза абзацтары, чоох- тағларны текстте палғалыстырчатхан оңдайлар, хоос тiл
оңдайлары (ÿгренген хоостыра).
70.8.4. Тiлнiң функциональнай кöрiмнерi (2 ч)
Тiлнiң функциональнай кöрiмнерiнеңер оңнағ: олаңай чоох, чоох стильлерi (наука,
публицистика, тоғыс), хоос литература тiлi.
Публицистика стильi паза аның сарыхтары (жанрлары) (репортаж, интервью, танығ).
Публицистика стильiнiң киректелчеткенi, функциялары паза тiл оңдайлары.
Тiлнiң öтiг оңдайларының публицистика стильiнең пазылған тексттерде
тузаланылчатханы.
Тоғыс стильi. Тоғыс стильiнiң киректелчеткенi, функциялары паза тiл оңдайлары.
Кöстеглер (инструкция) пазары.
70.8.5. Тiл системазы (80 ч)
70.8.5.1. Морфология. Кибiрлiг чоох (64 ч)

Морфология – тiл науказының чардығы (тиксi хатиры) – 2 ч.Причастие – 9 ч.
Причастиелернiң тузазы паза грамматика пiлдiрiглерi. Причастиенiң идiлiстiң паза
пiлдiрiстiң
пiлдiрiглерi. Причастиенiң, тус формалары: полчатхан, ирткен, полар тус хозымнары.
Причастиелернiң ниме- ноо тузалығ полчатханы (субстантивация), оларның падежтерҷе
паза санҷа хубулызы. Причастиенiң син- таксистегi тузазы. Причастие кизегi, аны
танығнаң ча- рары. Подлежащайлығ причастие кизегi.
Причастиелернi морфология саринаң ÿзÿрерi.
Деепричастие – 8 ч. Деепричастиелернiң тузазы паза грамматика пiлдiрiглерi.
Деепричастиенiң, идiлiстiң паза наречиенiң пiлдiрiглерi. Деепричастиенiң хозымнары.
Дее- причастиенiң синтаксистегi тузазы. Деепричастие кизегi.
Деепричастиенi морфология саринаң ÿзÿрерi.
Чалғыс деепричастиелiг паза деепричастие кизектiг чоохтағларны орта пÿдiрерi.
Чалғыс деепричастиелiг паза деепричастие кизектiг чоохтағларда танығлар турғызары.
Наречие – 7 ч. Наречиелернiң тиксi грамматика тузазы. Наречиелернiң тузалары
хоостыра пöлiктерi. Наречиелер пÿдiрҷең хозымнар.
Наречиелернi морфология саринаң ÿзÿрерi.
Наречиелернi орта пазары: пiрге, алынҷа, дефис пастыра.
Модальнай сöстер – 4 ч. Модальнай сöстердеңер тиксi оңнағ. Модальнай сöстернiң
кöрiмнерi.
Полызығлығ чоох чардыхтары – 2 ч. Полызығлығ чоох чардыхтарынаңар тиксi
оңнағ, оларның пос алынҷа чоох чардыхтарынаң пасхалалчатханы.
Послелог – 8 ч. Послелог – полызығлығ чоох чардығы. Послелогтарның морфология
паза синтаксис пiлдiрiглерi. Послелогтарның кöрiмнерi (сöстер-послелогтар, устапчат-

хан послелогтар, тартылғы послелогтар).
Союз – полызығлығ чоох чардығы – 8 ч. Союзтарның чоох пÿдiрерiнде
араласчатханы. Чалғыс паза хаталчатхан союзтар. Тиңни паза теести союзтар. Союз
сöстерi.
тарның чоохтағның членнерiн паза текстте чоохтағларны палғалыстырчатханы.
Кизегес – полызығлығ чоох чардығы – 8 ч. Кизе- гестернiң тузалары паза
киректелчеткенi хоостыра пö- лiктерi. Кизегестернi орта пазары. Кизегестернiң сöсте
паза текстте аймах öңнер читiрерге полысчатханы. Ки- зегестернiң чоохтағда паза
текстте тузалары хоостыра паза стиль саринаң килiстiре тузаланылчатханы. Кизегестiг
чоохтағларның ÿн саринаң пос оңдайлары.
Хыйғыластар (междометиелер) – пос оңдайлығ сöстер – 4 ч. Хыйғыластарның
тузалары хоостыра кöрiмнерi (кiзiнiң кöңнiн таныхтапчатхан, идiге кööктiрчеткен,
этикетнай). Пÿткен паза пÿтпеен хыйғыластар. Хыйғы- ластарны морфология саринаң
ÿзÿрерi.
Кööгiс сöстерi (подражательные слова) – 4 ч. Кööгiс сöстерiнiң кöрiмнерi: табысха
паза омаа кööгiп пÿткен сöстер.
Хыйғыластарны паза кööгiс сöстерiн олаңай чоохта паза хоос литературада
тузаланары. Хыйғыластарны паза кööгiс сöстерiн чоохтағда ÿннең кöзідері паза
танығларнаң таныхтиры.
Пасха-пасха чоох чардыхтарына кiрчеткен сöстернiң омонимиязы. Грамматика
омонимнерi. Грамматика омонимнерiн чоохта тузаланары.
70.8.5.2. Синтаксис (16 ч)
Олаңай чоохтағ. Олаңай чоохтағда сöстернiң изерiзi. Сöстер изерiзiнiң чоох
алызарындағы тузазы. Чоохтағның интонациязы. Чоохтағның чара турчатхан членнерi.

Кöнi чоох. Кöнi чоохты танығларнаң чарары.
Iкi кiзiнiң чооғынаңар оңнағ. Iкi кiзiнiң чооғын аймах оңдайларда тузаланары:
изеннезерде паза анымҷохтазарда, пыросыныста, чöптезiгде паза ан. п.
Че, тiзең союзтығ хадыл чоохтағлар. Че, тiзең со- юзтығ хадыл чоохтағларда
танығлар турғызары.
ТИКСІ ХАТИРЫ – 4 ч. СЫНЫХТАҒЛЫҒ ТОҒЫСТАР – 6 ч.
РЕЗЕРВНАЙ ЧАСТАР – 2 ч.
70.9. 8-ҷi КЛАСС (102 ч)
70.9.1. Хакас тiлiнеңер тиксi оңнағ (2 ч)
Хакас тiлi пасха тÿрк тiллерiнiң аразында. Тÿрк сöбiрезiне кiрчеткен тiллернең тиксi
танызары.
70.9.2. Тiл паза чоох (2 ч)
Тiл темазына чарыдылған пiр кiзiнiң аймах-пасха чооғын пÿдiрерi: чарыдығлығ,
искiрiглiг, паалағлығ.
Iкi кiзiнiң чооғы.
70.9.3. Текст (4 ч)
Текст паза аның пiлдiрiглерi.
Чоох кöрiмнерiнің пос оңдайлары (искiрiглiг, чарыдығ- лығ, сағынып чоохтанғаны).
Текстнең тоғынары: текстке план пÿдiрерi (олаңай, тол- дыра, сурығлығ, тезис

оңдайынаң), тексттiң ööн паза ööн нимес искiрии.
Текстте öтiг тiл оңдайлары. Аймах источниктердең пiлiс табары, тiл сöстiктерiнең
тузаланары, тезистер, конспект.
70.9.4. Тiлнiң функциональнай кöрiмнерi (2 ч)
Тоғыс стильi. Тоғыс стильiнiң киректелчеткенi, функ- циялары паза тiл оңдайлары.
Тоғыс стильiнiң жанрлары (заявление, чарыдығлығ пiчiк, автобиография, характеристика).
Наука стильi. Наука стильiнiң киректелчеткенi, функ- циялары паза тiл оңдайлары.
Наука стильiнiң жанрлары (реферат, наука темазына доклад). Текстте аймах чоох
стильлерiнiң пiрге киректелчеткенi, чоохтағларны текстте палғалыстырҷаң оңдайлар.
70.9.5. Тiл системазы (80 ч)
70.9.5.1. Синтаксис. Кибiрлiг чоох. Танығлар турғы-зары (80 ч)
Синтаксис – тiл науказының чардығы. Сöс пiрiгiзi паза чоохтағ – синтаксистiң
единицалары. Танығлар тур- ғызары. Танығларның функциялары – 1 ч.
Сöс пiрiгiзi – 5 ч. Сöс пiрiгiзiнiң пiлдiрiглерi. Сöс пiрi- гiстерiнiң ööн сöзiнiң
морфология пiлдiрiглерi хоостыра кöрiмнерi: идiлiстiг, имялығ, наречиелiг.
Сöстернi палғалыстырҷаң оңдайлар [согласование, устағлас (управление),
примыкание].
Сöс пiрiгiзiн синтаксис саринаң ÿзÿрерi. Сöс пiрi- гiстерiнiң синонимиязы.
Чоохтаuны тиксi хатиры – 2 ч. Чоохтағның ööн пiлдi- рiглерi: сағыс паза ÿн
саринаң тоозылғаны, грамматика саринаң пÿдiзi. Чоохтағларның чоох пöгiнi хоостыра
(искiрiглiг, сурығлығ, кÿстеглiг) паза ÿн хоостыра (хыс- хырымнығ, хысхырымнығ

нимес) кöрiмнерi, оларның ÿн паза сағыс хоостыра пос оңдайлары. Кÿстеглiг чоохтағларда тiлнiң кÿстегнi таныхтаҷаң оңдайларынаң тузаланары. Ӱн, сағыс хоостыра
öнетiн пазым идiлчеткен сöстер, танығлар. Пазып паза паспин, чоохтағлар пÿдiҷең
оңдайлар. Чоохтағның грамматика ööннерi хоостыра кö- рiмнерi (олаңай паза хадыл).
Чоохтағның ööн членнерiнiң саны хоостыра кöрiмнерi (пiр ööн членнiг, iкi ööн
членнiг). Чоохтағның iкiнҷi орыннығ членнерi пары хоостыра кöрiмнерi (тараңхай паза
тараңхай нимес).
Толдыра паза толдыра нимес чоохтағлар – 2 ч.
Iкi ööн членнiг чоохтағлар – 8 ч. Подлежащай паза сказуемай – чоохтағның ööн
членнерi. Подлежащайның пiлдiрiлчеткен оңдайлары. Сказуемайның кöрiмнерi (олаңай идiлiс, хадыл идiлiс, имя, имя хадыл) паза аның пiлдiрiлчеткен оңдайлары.
Подлежащайнаң сказуемайның аразында тире тур- ңызары.
Чоохтағның iкiнҷi орыннығ членнерi – 8 ч. Iкiнҷi орыннығ членнернiң кöрiмнерi.
Чарытхы – iкiнҷi орыннығ член. Приложение – чарыт- хының пос оңдайлығ кöрiмi.
Толдырығ – чоохтағның iкiнҷi орыннығ членi. Кöнi паза тоғыртын толдырығлар.
Обстоятельство – чоохтағның iкiнҷi орыннығ членi. Обстоятельствоның тузалары
хоостыра кöрiмнерi: орын, тус, сылтағ, пöгiн, идiгнiң оңдайын кöзiтчеткен, син,
молҷас.
Пiр ööн членнiг чоохтағлар – 9 ч. Пiр ööн членнiг чоохтағлар, оларның грамматика
пiлдiрiглерi. Пiр ööн членнiг чоохтағларның паза iкi ööн членнiг толдыра нимес
чоохтағларның грамматика саринаң пасхалалчатханы.
Пiр ööн членнiг чоохтағларның кöрiмнерi: адалыстығ, iле-нимес сырайлығ, сырайы
iле кöзiдiлген, сырайы тиксi кöзiдiлген, сырай кöзiдiлбеен.
Пiр паза iкi ööн членнiг чоохтағларның синонимиязы. Пiр ööн членнiг
чоохтағларнаң чоохта тузаланары.

Олаңай сидiктелген чоохтағ – 45 ч.
Тööй членнiг чоохтағлар – 9 ч. Чоохтағның тööй член- нерi, оларның пiлдiрiглерi,
палғалысчатхан оңдайлары. Союз чох паза тиңни союзтар полызиинаң палғалысхан
тööй членнер. Тööй паза тööй нимес чарытхылар. Тööй членнер аразындағы запятой.
Тööй членнернi тиксi адап- чатхан сöстiг чоохтағлар, оларда танығлар турғызары.
Чара турчатхан членнiг чоохтағлар – 12 ч. Чара тур- чатхан членнернiң кöрiмнерi
(чара турчатхан чарытхылар, приложениелер, обстоятельстволар паза толдырығлар).
Чоохтағның чарыдығлығ паза пiрiктiрiс тузалығ членнерi.
Тиңнестiрiс кизектiг чоохтағларда танығлар тур­ ғызары – 6 ч. Чара турчатхан
приложениелернi, толды- рығларны, обстоятельстволарны, чарыдығлығ паза пiрiк- тiрiс
тузалығ пÿдiрiстернi танығнаң чарары.
Айланыстығ, кирiлген паза суғылған пÿдiрiстiг чоох- тағлар.
Айланыс – 4 ч. Айланыстың тузазы, пiлдiрiлчеткен оңдайлары. Тараңхай паза
тараңхай нимес айланыстар. Айланыстың чоохтадағы орны. Айланыстығ чоохтағны
ÿннендірері. Айланыстығ чоохтағларда танығлар тур- ғызары.
Кирiлген пÿдiрiстер, оларның чоохтағдағы тузазы паза орны – 6 ч. Кирiлген
пÿдiрiстернiң тузалары хоостыра кöрiмнерi. Кирiлген пÿдiрiстернi, чоохтағларны паза
тексттiң чардыхтарын палғалыстырҷаң оңдай чiли туза- ланары. Кирiлген пÿдiрiстiг
чоохтағларда танығлар тур- ғызары.
Суғылған пÿдiрiстер – 4 ч. Суғылған пÿдiрiстернең орта тузаланары. Суғылған
пÿдiрiстiг чоохтағларда танығлар турғызары.
Кирiлген паза суғылған пÿдiрiстiг, айланыстығ, хыйғы­ ластығ чоохтағларны пÿдiрҷең
синнер – 4 ч. Кирiлген
паза суғылған пÿдiрiстiг, айланыстығ, хыйғыластығ чоох- тағларда танығлар турғызар

синнер.
ХАТИРЫ – 4 ч.
СЫНЫХТАҒЛЫҒ ТОҒЫСТАР – 6 ч.
РЕЗЕРВНАЙ ЧАСТАР – 2 ч.
70.10. 9-ҷы КЛАСС (68ч)
70.10.1. Хакас тiлiнеӊер тиксi оӊнағ
Хакас тiлi паза тилекейдегi тiллер. Тiл синiнеңер оңнағ паза аның пiлдiрiглерi. Хакас
тiлiнiң орфоэпия, лексика, морфология, синтаксис, стиль, орта пазар паза танығлар
турғызар синнерi.
70.10.2. Тiл паза чоох
Паспин паза пазып, пiр кiзiнiң, iкi кiзiнiң, кöп кiзiнiң чооғы (хатиры). Чоох
тоғызының кöрiмнерi: чоохтанчатханы хоостыра, пасчатханы хоостыра, тыңнап
полчатханы хоостыра, хығырығ.
Хакас тiлiнiң орфоэпия, лексика, морфология, син- таксис, стиль, орта пазар паза
танығлар турғызар синнерiне чоохта паза пiчiкте тудынары.
Ӱгредiг тузалығ кинделернең, сöстiктернең паза пасха даа литературанаң тузаланар
оңдайлар.
70.10.3. Текст
Аймах-пасха чоох кöрiмнерiнiң чоохта киректелчеткенi, ол санда оларның тiл
саринаң аймах оңдайларының хоос литература текзiнде киректелчеткенi.

Аймах-пасха чоох кöрiмнерiнiң хоос тiл оңдайларының текстте тузаланылчатханы.
Текстнең тоғыс.
70.10.4. Тiлнiӊ функциональнай кӧрiмнерi
Хакас тiлiнiң функциональнай стильлерi (наука, наука- ÿгредiг, публицистика, тоғыс
паза хоос литература тiлi).
Наука стильi. Наука стильiнiң киректелчеткенi, функциялары, пöгiнi паза тiл
оңдайлары. Наука стильiнiң жанрлары (реферат, наука темазына доклад).
Хоос литература тiлi паза аның хакас тiлiнiң пасха функциональнай кöрiмнерiнең
пасхалалчатханы. Хоос чоохтың пiлдiрiглерi: тiлнiң хоос паза öтiг оңдайларының алғым
тузаланылчатханы, хоости чоохтапчатханы паза пасха стильлернiң оңдайларынаң
тузаланчатханы.
Хакас тiлiнiң ööн хоос паза öтiг оңдайлары, оларнаң чоохта тузаланғаны (метафора,
эпитет, тиңнестiрiг, тiрiлдiрiс паза ан. п.)
Текстте аймах чоох стильлерiнiң пiрге киректелчеткенi, чоохтағларны текстте
палғалыстырҷаң оңдайлар.
Тоғыс стильi. Тоғыс стильiнiң киректелчеткенi, функ- циялары паза тiл оңдайлары.
Тезистер, конспект, реферат, рецензия.
70.10.5. Тiл системазы
70.10.5.1. Синтаксис. Кибiрлiг чоох. Танығлар турғызары
Хадыл чоохтағ. Хадыл чоохтағдаңар тиксi оңнағ. Хадыл чоохтағларның кöрiмнерi.
Хадыл чоохтағларның чардыхтарының сағыс, пÿдiс паза ÿн саринаң пiр пол- чатханы.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағ. Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағ, аның пÿдiзi
паза пос оңдайлары. Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағның чардыхтарын

палғалыстырҷаң оңдайлар: союзтар паза кизегестер.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларның ÿн саринаң пос оңдайлары.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларны чоохта тузаланары. Тиңни палғалыстығ
хадыл
чоохтағларның паза олаңай тööй членнiг чоохтағларның аразындағы
грамматическай синонимнер.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларны пÿдiрерi паза оларның чардыхтарын
танығларнаң чарары.
Тиңни хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығларсаринаң ÿзÿрерi.
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағ.
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағның ööн паза хоза чардыхтары. Теести хадыл
чоохтағларның пÿдiзi хоостыра кöрiмнерi. Хоза чоохтағның турчатхан орны. Ööн
паза хоза чоохтағларны палғалыстырҷаң оңдайлар: союз, союз сöстерi, послелогтар,
хозымнар.
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағларның
ööн
паза хоза чардыхтарының
аразындағы сағыс хоостыра теезiглер хоостыра кöрімнері. Подлежащай паза сказуемай
хоза чоохтағлығ теести палғалыстығ хадыл чоохтағлар. Чарытхы паза толдырығ хоза
чоохтағлығ теести палғалыстығ хадыл чоохтағлар. Обстоятельство (тус паза орын,
идiгнiң ондайы хоостыра, сылтағ паза пöгiн, молҷас паза уступительнай) хоза
чоохтағлығ теести палғалыстығ хадыл чоохтағлар.
Кöп хоза чоохтағлығ теести хадыл чоохтағлар, оларның кöрiмнерi.
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағларның паза пасха хадыл чоохтағларның
грамматическай синонимиязы.
Теести хадыл чоохтағларны пÿдiрерi паза оларда танығлар турғызары.
Союз чох хадыл чоохтағ. Союз чох хадыл чоохтағдаңар тиксi оңнағ. Союз чох хадыл

чоохтағның чардыхтарының аразындағы сағыс хоостыра удур-тöдір тееліс. Союз чох
хадыл чоохтағның чардыхтарын чарчатхан танығлар. Союз чох хадыл чоохтағларның
кöрiмнерi (соон сÿрiстiре иртчеткен идiглернi таныхтапчатхан; сылтағ, чарыдығ,
толдырығ тузалығ; тоғыр, тус, молҷас паза аның салтары, тиңнестiрiг).
Союз чох хадыл чоохтағларның чоохта киректелчеткенi. Союз чох паза союзтығ
хадыл чоохтағларның синонимиязы.
Союз чох хадыл чоохтағның чардыхтарын танығларнаң чарары. Союз чох хадыл
чоохтағда запятой паза точка запятой, iкi точка, тире танығлар турғызары.
Союз чох хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығлар саринаң ÿзÿрерi.
Араластығ хадыл чоохтағ. Араластығ хадыл чоохтағларның кöрiмнерi. Араластығ
хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығлар турғызар саринаң ÿзÿрерi. Аннаң чоохта
тузалан пілері.
Кöнi паза тоғыртын чоох. Кöнi паза тоғыртын чоохтығ чоохтағларның
синонимиязы.
ТИКСІ ХАТИРЫ
СЫНЫХТАҒЛЫҒ ТОҒЫСТАР – 6 ч.
РЕЗЕРВНАЙ ЧАСТАР – 2 ч.

ТЕМАЛАРНЫ ЧАСТАР ХООСТЫРА ӰЛЕСТІРЕРІ
(кöзідігліг план)
70.6. 5-ҷі КЛАСС
Частарның саны – 102 ч.
Полған на классха пирілчеткен темаларның изерізін алыстырарға чарир.
Хатирына кöрілчеткен частар – 4 ч: ÿгредіг чылы пасталчатса – 2 ч, ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 2 ч.
Сыныхтағлығ тоғыстарға (сочинение, изложение, паза пасха даа тоғыстар) иртіреріне кöрілчеткен частар – 6 ч.
Резервнай частар – 2 ч.
Тематическай пöліктер
паза темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

70.6.1. ХАКАС ТIЛIНЕҢЕР ТИКСI ОҢНАҒ (2 ч)

Хакас тілі – Хакас
Республиканың хасхаҷаннаң орныххан
чонының удур-тöдір
чоох алызар тирии

Лингвистика – тiлдеңер наука.
Лингвистика темаларынҷа паза
чуртастағы ниме-нооларны сизiнгенi хоостыра темаларҷа iкi кiзiнiң чооғында аралазары

Пос (хакас) тiлiнiң пай паза öтiг
полчатханын оңниры, кöзiдiмнең
киречiлирі.
Тiл науказының ööн пöлiктерiн,
ööн чоох паза тiл единицаларын

Тематическай
пöліктер паза
Ööн содержаниезі
темалар
Хакас тілініy пайы «Лингвистика» тiлдеңер науканаң
паза хоос оyдайлары танызары
(1 ч)
Лингвистика – тiлдеyер наука (1 ч)

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
(тапсағ, хозым, сöс, сöс пiрiгiзi,
чоохтағ) пiлерi.
Лингвистика тiлдеңер наука полчатханын тиксі оңниры, аның пöліктері

70.6.2. ТIЛ ПАЗА ЧООХ (4 ч)

Олаңай паза пазылған чоох, пiр кiзiнiң,
iкi кiзiнiң паза кöп
кiзiнiң чооғы.
Чоох тоғызының кöрiмнерi (чоохтанары,
истерi,
хығырары,
пазары) паза оларның пос оңдайлары
(2 ч)

Пазылған паза пазылбаан чоох,
пiр кiзiнiң паза iкi кiзiнiң чооғы,
кöп кiзiнiң чооғы.
Хакастарның кибiрлiг чоох оңдайлары (изеннезерi, анымҷохтазары,
сурынары, алғыстиры)

Паспин паза пасхан чоохтың, iкi
кiзiнiң паза пiр кiзiнiң чооғының
пасха сариларын чарыдары; олаңай
чуртаста паза ÿгредiг пöгiннерiн
пöкчетсе, чоох кöрiмнерiнiң пос
оңдайларын санға аларға кöніктірері

Тематическай
пöліктер паза
Ööн содержаниезі
темалар
Чоох тоғызының кö- Чуртаста полған нимелерге, хырiмнері (2 ч)
ғырған
книгаларға,
полталығ
хоостарға тöстенiп, сочинение
пазары. Ӱннендiрiстiң кöрiмнерi
(таллап, таныстырығ, тиксi). Хығырығның кöрiмнерi (ÿгредiглiг,
танызығлығ, тiлеглiг).
Хығырған паза искен тексттi кöрбин чоохтиры, ол санда, чоохтапчатхан кiзiнiң сырайын алыстырып.
Тiл темазынҷа паза чуртаста полған нимелер хоостыра iкi кiзiнiң
чооғында аралазары.
Хығырған паза чуртаста полған
ниме хоостыра чоох, полталығ
хоос пÿдiрерi.
Тыңнирының кöрiмнерi: ÿгредiглiг, танызығлығ, тиксi. Хығырығның кöрiмнерi: ÿгредiглiг, танызығлығ, тiлеглiг

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
Хығырығның аймах-пасха кöрiмнерiн (тiлеглiг, ÿгредiглiг паза
ан. п.) пiлерi.
Искен алай хығырған тексттi
чоохтиры (80 сöстең асхынах
нимес). Пÿткен аймах-пасха чоох
кöрiмнерiне кiрчеткен наука-ÿгредiглiг паза хоос тексттернiң
содержаниезiн оңниры (100–120
сöс). Паспин паза пазып, тексттiң
ööн сағызын паза темазын чоохтиры; текст хоостыра сурығлар
пÿдiрері паза оларға нандырары;
тексттiң содержаниезiн, пазып,
толдыра (100-тең асхынах нимес сöснең тузаланып) алай хысхаҷахти (80-наң асхынах нимес
сöснең тузаланып) читiрері.
Пiчiкте хакас литература тiлiнiң
синнерiне тудынары (ол санда 80–
90 сöстiг тексттi хобырчатса,

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
15 сöстең асхынах нимес сöстiг
диктант пасчатса, 80–90 сöстең
пÿткен палғалыстығ текст хоостыра диктант пасчатса); аймахпасха тiл сöстiктерiнең тузалан
пiлері; олаңай чоохта паза пiчiкте
чоох кибiрлерiне тудынары

70.6.3. ТЕКСТ (4 ч)

Текст. Текст, аның
ööн
пiлдiрiглерi.
Тексттiң темазы паза
ööн сағызы (2 ч)

Текст, аның ööн пiлдiрiглерiн
таныхтиры. Тексттiң темазын паза ööн сағызын чарыдары. Тексттiң пÿдiзiнең таныстырары. Абзац
тексттi сағыс хоостыра чардыхтарға чарҷаң оңдай полчатханын
чарыдары. Чоохтағларны паза
тексттiң чардыхтарын чарҷаң
оңдайлар (сöстернiң кöрiмнерi, пiр
тöстiктiг сöстер, синонимнер, ан-

Тексттiң ööн пiлдiрiглерiн таниры:
тексттi сағыс хоостыра чардыхтарға чарары, чоохтағларны паза
тексттiң
чардыхтарын
палғалыстырчатхан оңдайларны таниры
паза, текст пÿдiрчетсе, оларнаң тузаланары.
Тексттi сағызы, пÿдiзi хоостыра
ÿзÿрерi, кiчiг тексттернiң паза абзацтарның санын сизiнері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

тонимнер, сырай местоимениелерi,
сöстернiң хаталызы)
Чоохтың функционально-смысловой
кöрiмнерi.
Тексттi сағыс хоостыра ÿзÿрерi.
Тексттiң пÿдiзi (2 ч)

Искiрiг – чоох кöрiмiнең танызары.
Чарыдып чоохтиры, искiрерi, паалап чоохтанғанын
сизіндірері,
оларның пос оңдайларын чарыдары. Чоох.
Хығырған алай искен тексттi толдыра, таллап паза хысхаҷахти
чоохтап пілері. Тексттi, сырай
алыстырып, чоохтиры. Текстке
план пÿдiрерi: олаңай паза толдыра
план.
Хығырған паза искен тексттi толдыразынаң, таллап, паза хысхаҷахти чоохтиры.
Текстке план пÿдiрерi

Чоох пöгiнi, темазы хоостыра
чоохтағлар пÿдiрер тiл оңдайларын
таллап пiлері.
Пiчiкте хакас литература тiлiнiң
синнерiне тудынары (ол санда
80–90 сöстiг тексттi хобырчатса,
15 сöстең асхынах нимес сöстiг
диктант пасчатса, 80–90 сöстең
пÿткен палғалыстығ текст хоостыра диктант пасчатса); аймахпасха тiл сöстiктерiнең тузалан
пiлері; олаңай чоохта паза пiчiкте
чоох кибiрлерiне тудынары.
Текст пÿдiрчетсе, тексттiң ööн пiлдiрiглерiнеңер, чоохтың аймах
функциональнай кöрiмнерiнеңер,

Таблицаныy узарадылuаны

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

42

тiлнiң функциональнай стильлерiнеңер пiлiснең тузаланары.
Чуртас паза хығырығ опыдына
тöстенiп, сюжеттiг хоостарға тöстенiп, искiрiг тексттерiн пÿдiрері
(ол санда 3 паза аннаң кöп чоохтағлардаң пÿткен кiчiг сочинение,
60 сöстең асхынах нимес класста
пасчаң сочинение).
Саба пÿдiрiлген тексттi оңдайлиры, тексттi козiдiм хоостыра оңдайлиры
70.6.4. ТIЛНIҢ ФУНКЦИОНАЛЬНАЙ КÖРIМНЕРI (2 ч)

Хакас тiлiнiң функциональнай кöрiмнерiнеңер тиксi оңнағ
(2 ч)

Хакас тiлiнiң функциональнай кöрiмнерiнеңер тиксi оңнағ пирері.
Олаңай чоох, функциональнай
стильлер, хоос литература тiлi полчатханын чарыдары

Олаңай чоохтың, хакас тiлiнiң
функциональнай
стильлерiнiң,
хоос литература тiлiнiң пос оңдайларынаңар тиксi пiлiс алары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

70.6.5. ТІЛ СИСТЕМАЗЫ (78 ч)

70.6.5.1. Фонетика. Графика. Орфоэпия (4 ч)
Фонетика паза гра- Фонетика паза графика – тiл наука- Тапсағларны чарыдары; тапсағны
паза букваны пасхалиры, тiлнiң
фика. Орта адиры зының чардыхтары.
Чоох тапсағлары паза оларның пÿ- тапсағлығ пÿдiзiн чарыдары. Сöстi
( 4 ч)
дiзi. Гласнай паза согласнай тап- тапсағлығ пÿдiзi хоостыра ÿзÿрерi.
Фонетикадаңар,
графикадаңар
сағлар.
Алнындағы паза соондағы рядта- паза орта адирынаңар алған
ғы гласнайлар. Гласнайларның пiлiстернi сöстернi орта пазарында
гармониязы. И, ии гласнайларның паза адирында тузаланары
нымзах паза хатығ сöстерде киректелчеткенi.
Узун
гласнайлар,
оларны орта пазары.
Ö-öö, ÿ-ÿÿ, i гласнайларны адиры.
Согласнай тапсағлар: ÿнніг паза
туных. Согласнайларның ассимиляциязы. Согласнай буквалар, оларны орта пазары. Хос
согласнайларны паза ғ, ң, ҷ соглас-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

ласнайларны орта адиры паза
пазары.
Сöстiң тапсағлығ пÿдiзiн ÿзÿрерi.
Слог. Пазым, аныy пiлдiрiглерi.
Ӱн, аның функциялары. Ӱннiң
пiлдiрiглерi
Орта пазары (4 ч)

70.6.5.2. Орта пазары (4 ч)
Орта пазары – тiл науказының «Орфограмма»
сöстi
оңниры,
чардығы. Орта пазарынаңар тик- сöстi орта пасчатса, ÿзÿрчетсе, орсi оңнағ. Хакас тiлiнiң орта паза- фограммаларны пасхалап пілері.
рының ööн правилолары. Глас- Ӱгренген
орфограммаларны
найларны паза согласнайларны таниры.
орта пазары. Хысха паза узун Орфографияҷа алған пiлiстернеyң
гласнайларны орта пазары. Соб- орта тузаланары
ственнай аттарда улуғ букваларны
паза кавычкаларны пазары. Хос
согласнайларны пасха-пасха чоох
чардыхтарына кiрчеткен сöстерде
пазары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

Е, ё, я, ю йоттығ гласнайларны
хакас сöстерiнде пазары. Оларны
орыс тiлiнең кiрген сöстерде орта
адиры паза орта пазары.
Сöстерні кöзiрерi
Лексикология (8 ч)

70.6.5.3. Лексикология (8 ч)
Лексикология – тiл науказының Сöстiң тузазын аймах-пасха оңдайчардығы. Сöстiң лексика тузазын ларнаң чарыдары.
чарытчаң ööн оңдайлар (пiр тöс- Пiр паза кöп тузалығ сöстернi
тiктiг сöстер, синонимнер паза таниры, сöстiң кöнi паза кöнi
антонимнер табары), сöстiң туза- нимес тузазын пасхалиры.
зын контекст паза чарыдығлығ Синонимнернi,
антонимнернi,
сöстiк хоостыра чарыдары.
омонимнернi таниры; кöп тузалығ
Пiр паза кöп тузалығ сöстер. сöстернi паза омонимнернi таниры.
Сöстiң кöнi паза кöнi нимес тузазы. Сöстернi темалар хоостыра пöСöстернiң
темалар
хоостыра лiктерҷе чарыдары.
пöлiктерi.
Сöстi лексика саринаң ÿзÿрері
Синонимнер. Антонимнер. Омо- (ÿгренгенi хоостыра). Лексика сöснимнер. Лексическай омонимнер
тiктерінең тузалан пiлері (чары-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

Омонимнернi паза кöп тузалығ
дығлығ, синонимнер, антонимнер
сöстернi чоохта пасхалиры.
паза ан. п.)
Сöстiктернiң
кöрiмнерi (чарыдығлығ, синонимнер, омонимнер)
паза оларның пос (хакас) тiлiнiң
сöстiг пайын ÿгренерiне полызии.
Сöстернi лексика саринаң ÿзÿрерi
(ÿгренiлген материал хоостыра)
70.6.5.4. Сöс пÿдiзi паза пÿдiрiзi. Орта пазары (10 ч)
Сöс пÿдiзi паза пÿдi- Сöс пÿдiзi паза пÿдiрiзi – тiл нау- Хозымнарда тапсағларның алысрiзi. Орта пазары
казының чардыхтары.
ханын табары.
(10 ч)
Хозым – тiлнiң иң кiчiг единицазы. Сöстi пÿдiзi хоостыра ÿзÿрерi.
Сöстің тöстігі. Хозымнарның кö- Хакас тiлiнде сöстер пÿдiрҷең оңрiмнерi (сöс пeдірҷең, форма дайларны (хозымнар полызиинаң,
пÿдірҷең паза сöс хубулдырҷаң). сöстер пiрiгiп, тапсағлар алызып,
Пiр тöстiктiг сöстер. Адалыстың конверсия, аббревиатура) пілері
падеж
паза
сан
хозымнары, паза орта тузаланары
идiлiстiң
сырай
паза
сан
хозымнары; тартыл

Таблицаныy узарадылuаны

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

47

ғы паза сказуемай формаларның
хозымнары, чаратпинчатхан форманың хозымнары.
Хакас тiлiнде наа сöстер пÿдiрҷең
оңдайлар (хозымнар полызиинаң,
сöстер палғалызып,
тапсағлар
алызып, сöстернiң пiр чоох чардығынаң пасха чоох чардығынзар
кöскенi, аббревиация).
Сöстi хозымнарға чарары. Сöстi
пÿдiзi хоостыра ÿзÿрерi
70.6.5.5. Морфология. Кибiрлiг чоох. Орта пазары (36 ч)
Морфология – грам- Морфология – грамматиканың
матиканың пöлiгi
чардығы. Сöстiң грамматика ту(2 ч)
зазы.
Чоох чардыхтары – сöстернiң лексико-грамматическай
пöлiктерi.
Хакас тiлiнiң чоох чардыхтары

Чоох чардыхтарының сöстернiң
лексика паза грамматика разрядтары полчатханынаңар, сöстiң
грамматика тузазынаңар, хакас
тiлiнiң чоох чардыхтарының системазынаңар пiлiстернi ÿгредiг

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Адалыс (10 ч)

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

Пос алынҷа паза полызығлығ чоох
чардыхтары
Адалыс – пос алынҷа чоох чардығы. Адалыстың грамматика тузазы, морфология паза синтаксис
тузалары. Адалыстың чоохтағы
тузазы.
Адалыстың тузалары хоостыра
лексико-грамматическай пöлiктерi.
Собственнай паза нарицательнай,
тiрiг паза тiрiг нимес ниме-нооларны таныхтапчатхан адалыстар.
Адалыстар пÿдiрҷең хозымнар:
-чы/ -чi; -ығ/-iг/-г; -ыс/-iс/-с. Сöстер
хозылып пÿтчеткен адалыстар.
Адалыстарның падежтер хоостыра
хубулызы. Адалыстың тартылғы
формазы. Падежтернiң паза тартылғы форманың хозымнары

пöгiннерiн толдырарында тузаланары паза пиктирі
Адалыстарны, пiлдiрiстернi, идiлiстернi таниры паза пасха чоох
чардыхтарынаy пасхалиры.
Адалыстарны морфология саринаң ÿзÿрері, пiлдiрiстернi паза
идiлiстернi чардыхти ÿзÿрері.
Тiл саринаң аймах-пасха ÿзÿрiглерде паза чоохта морфологиядаңар пiлiстернең тузаланары.
Адалыс.
Адалыстың тиксi грамматика тузазын, морфология пiлдiрiглерiн
паза синтаксистегi функциязын
чарыдары; аның чоохтағы тузазын
чарыдары.
Адалыстың лексика паза грамматика разрядтарын чарыдары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Пілдіріс (10 ч)

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

Адалыстың кiчiглес формазын пÿдiрҷең хозымнар: -ҷах/-ҷек, ыҷах/-iҷек, -ах/-ек, -ас/-ес.
Адалыстарны морфология саринаң
ÿзÿрерi

Адалыстарның морфология ÿзÿриин идері. Адалыстарның хубулчатхан, адалчатхан паза пазым
итчең синнерiне тудынары (ÿгренген материал хоостыра).
Адалыстарның орта пазылчатхан
синнерiне тудынары: л, н, т согласнайларға тоозылчатхан адалыстарға -лар/-лер, -нар/-нар, -тар/
-тер кöп сан хозымнарын хозары;
нн, хх, кк, сс хос согласнайларны
паза падеж хозымнарында узун
гласнайларны орта тузаланары

Пiлдiрiс – пос алынҷа чоох чардығы.
Адалыстың
грамматика
тузазы, морфология паза синтаксис
тузалары. Пiлдiрiстiң чоохтағы
тузазы

Пiлдiрiстiң тиксi грамматика тузазын, морфология пiлдiрiглерiн
паза синтаксистегi функциязын
чарыдары; аның чоохтағы тузазын
чарыдып пілері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

50
Иділіс (14 ч)

Ööн содержаниезі
Пiлдiрiстер пeдiрҷең хозымнар:
-ых/-iк, -к/-х; -ығ/-iг, -г/-u; -лығ/
-лiг, -нығ/-нiг, -тығ/-тiг, ан. п.
Пiлдiрiстернiң тузалары хоостыра
пöлiктерi. Пiлдiрiстiң тиңнестiрiс
синнерi. Пiлдiрiстернi орта пазары.
Пiлдiрiстернi морфология саринаң
ÿзÿрерi
Идiлiс – пос алынҷа чоох чардығы. Идiлiстiң грамматика тузазы, морфология паза синтаксис
тузалары. Идiлiстiң сöс пiрiгiзiндегi, чоохтағдағы, чоохтағы тузазы. Идiлiстiң пасталығ формазы.
Идiлiстер
пÿдiрҷең
оңдайлар.
Идiлiстер пeдiрҷең хозымнар: -ла/
-ле, -на/-не, -та/-те, -а/-е.
Иділістің идiл парған паза идiлбеен
кöрiмнерi

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
Пiлдiрiстернi орта пазар синнерге
тудынары: -лығ/-лiг, -нығ/-нiг,
-тығ/-тiг хозымнығ пiлдiрiстер;
-аачы/-еечi хозымнығ качество
таныхтапчатхан пiлдiрiстер; тыыдыс формада турчатхан пiлдiрiстер, оларны орта пазары, орта тузаланары
Идiлiстiң тиксi грамматика тузазын, морфология пiлдiрiглерiн
паза синтаксистегi функциязын
чарыдары; аныy сöс пiрiгiзiндегi,
чоохтағдағы паза чоохтағы тузазын чарыдары.
Идiл парған паза идiлбеен кöрiмде
турчатхан идiлiстернi пасхалиры.
Идiлiстiң пасталығ формазын табары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі
Иділістің формаларынаңар тиксi
оңнағ: сырайҷа хубулчатхан, сырайҷа хубулбинчатхан формалары
(причастие, деепричастие, iле нимес форма).
Иділістің полчатхан, полар, ирткен тустары. Полчатхан тус, полчатхан тустың пÿдiзi. Идiлiстiң
полчатхан туста сырайҷа
паза
санҷа хубулызы.
Полар тус, полар тустың пÿдiзi.
Идiлiстiң полар туста сырайҷа
паза санҷа хубулызы.
Ирткен тус, ирткен тустың пÿдiзi.
Ирткен тустың сырайҷа паза санҷа
хубулызы

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
Идiлiстi чардыхти морфология
саринаң ÿзÿрері (ÿгренгенi хоостыра).
Идiлiстiң орта пазар синнерiне
тудынары: хх, кк, пп, мм хос согласнайларны; -ған ирткен тус
формазында паза тт, пп, мм хос
согласнайларны наада ирткен тус
формазында; -бас итiрбинчеткен
формадағы хос согласнайларны
паза ан. п.

Тематическай
Ӱгренчеткеннернің ööн
пöліктер паза
Ööн содержаниезі
идіглері
темалар
70.6.5.6. Синтаксис. Кибiрлiг чоох. Танығлар турғызары (16 ч)
Синтаксис – грамма- Синтаксис – грамматиканың чар- Синтаксистiң единицаларын (сöс
тиканың пöлiгi. Сöс дығы. Сöс пiрiгiзi паза чоохтағ – пiрiгiзiн, чоохтағны) таниры; сöс
пiрiгiзi паза чоохтағ синтаксистiң единицалары.
пiрiгiстерiн паза олаңай чоохтағ–
синтаксистiң Сöс пiрiгiзi паза аның пiлдiрiглерi. ны синтаксис саринаң ÿзÿрері;
единицалары (2 ч)
Ööн сöзiнiң морфология пiлдiрiг- сидiктелген олаңай паза хадыл
лерi хоостыра сöс пiрiгiстерiнiң чоохтағларны танығлар саринаң
кöрiмнерi. Сöстернi сöс пiрiгiзiнде ÿзÿрері (ÿгренгенi хоостыра); синпалғалыстырҷаң оңдайлар.
таксисче паза танығлар турғызаСöс пiрiгiзiн синтаксис саринаң рынҷа пiлiстернi аймах-пасха тiл
саринаң ÿзÿрiглерде паза чоохта
ÿзÿрерi
тузаланары. Ööн сöстiң морфология пiлдiрiглерi хоостыра сöс
пiрiгiстерiн таниры паза пілері
Чоохтағ, аның пiлдiрiглерi (6 ч)

Чоохтағ паза аның пiлдiрiглерi.
Чоохтағларның
чоох
пöгiнi
хоостыра (искiрiглiг, сурығлығ,
кÿстеглiг) паза
ÿн
хоостыра
(хысхырымнығ

Олаңай сидiктелбеен чоохтағларны паза тööй членнернең, айланыснаң сидiктелген олаңай чоохтағларны таниры; чоохтағларның ÿн

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі
паза хысхырымнығ нимес) пöлiктерi, оларның тузалары паза ÿн
хоостыра пос оңдайлығ полчатханы. Сурығны паза кÿстегнi таныхтаҷаң оңдайлар.
Чоохтағның ööн членнерi (грамматика ööнi). Подлежащай паза
аның пiлдiрiлчеткен морфология
оңдайлары. Сказуемай паза аның
пiлдiрiлчеткен морфология оңдайлары.
Подлежащайның
паза
сказуемайның аразында тире турғызары.
Тараңхай паза тараңхай нимес
чоохтағлар. Чоохтағның iкiнҷi
орыннығ членнерi: толдырығ, обстоятельство, чарытхы.
Сöстернiн чоохтагдағы орны

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
паза пöгiн хоостыра, грамматика
ööннерi хоостыра (олаңай паза
хадыл), iкiнҷi орыннығ членнерi
хоостыра (тараңхай, тараңхай нимес) кöрiмнерiн пасхалиры; чоохтағның грамматика ööнiнiң паза
iкiнҷi орыннығ членнерiнiң, подлежащайның паза сказуемайның,
iкiнҷi орыннығ членнерiнiң хайдағ
чоох чардыхтарынаң пiлдiрiлгенiн
чарыт пілері

Тематическай
пöліктер паза
Ööн содержаниезі
темалар
Тööй членніг чоох- Тööй членнiг чоохтағлар. Тööй
тағлар (8 ч)
членнернi палғалыстырҷаң оңдайлар. Тööй членнiг чоохтағларның
eн паза танығлар саринаң пос
оңдайы. Тööй паза тööй нимес чарытхылар.
Айланыстығ чоохтағлар. Айланыстың чоохтағдағы орны. Айланыстың тузазы паза пiлдiрiлчеткен
оңдайлары. Айланыстығ чоохтағларның пос оңдайлығ ÿнi. Айланыстығ чоохтағларда танығлар
турғызары.
Чоохтағ соонда танығлар турғызары. Тööй членнiг паза айланыстығ чоохтағларда танығлар турғызары

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері
Подлежащайның паза сказуемайның аразында тире танығ турғызары, тööй членнiг чоохтағларда
паза, че союзтар полза, танығлар
турғызары; тööй членнернi тиксi
адапчатхан сöстiг чоохтағларны
орта пазары; пiчiкте айланыстығ
паза кöнi чоохтың чоохтағларда
танығлар
турғызар
синнерге
тудынары

Тематическай
пöліктер паза
Ööн содержаниезі
темалар
Тиксі хатиры: ÿгре- Ӱгретчінің кöрізінең
діг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг
чылы тоозылчатса –
2ч
Сыныхтағлығ
то- Ӱгретчінің кöрізінең
ғыстар иртірері (изложение, сочинение,
ан. п.) – 6 ч
Резервнай частар –
Ӱгретчінің кöрізінең
2ч

Ӱгренчеткеннернің ööн
идіглері

70.7. 6-ҷы КЛАСС (102 ч)
Частарның саны – 102 ч.
Полған на классха пирілчеткен темаларның изерізін алыстырарға чарир.
Хатирына кöрілчеткен частар – 4 ч: ÿгредіг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 2 ч.
Сыныхтағлығ тоғыстарға (сочинение, изложение паза пасха даа тоғыстар) иртіреріне
кöрілчеткен частар – 6 ч.
Резервнай частар – 2 ч.
Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

70.7.1. ХАКАС ТIЛIНЕҢЕР ТИКСI ОҢНАҒ (2 ч)

Хакас тiлiнеңер тик- Хакас тiлi – Хакас Республиканың
сi оңнағ (2 ч)
хазна тiлi. Литература тiлiнеңер
оңнағ. Хакас тiлiнiң диалекттерге
тöстенчеткенi, пайы паза хоос
оңдайлары

Хакас тiлiнiң Хакас Республиканың хазна тiлi паза хакас чонның
тiлi полчатханынаң палғалыстыра функцияларын орта чарыдары;
хакас тiлi Хакас Республиканың
хазна тiлi полчатханын киречiлепчеткен кöзiдiмнер пирері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

70.7.2. ТIЛ ПАЗА ЧООХ (2 ч)

Тiл паза чоох (2 ч)

Тiл темазына чарыдылған пiр
кiзiнiң аймах-пасха чооғын пÿдiрерi (чарыдығлығ, искiрiглiг, паалағлығ).
Тiл паза чоох. Пiр кiзiнiң хоостап
чоохтааны, пiр кiзiнiң искiрiп чоохтааны, пiр кiзiнiң паалап чоохтааны; тiлдеңер искiрiг

Чуртаста полған нимелер хоостыра, хығырған аймах-пасха литература
хоостыра,
паспин,
4–5 чоохтағлығ пiр кiзiнiң чоох
кöрiмнерiн пÿдiрері (искiрiглiг,
чарыдығ паза ан. п.); тiл темазынҷа
3–4 репликалығ чоох тудары.
Чоохтаныстың аймах кöрiмнерiнең тузаланары: наука ÿгредiглiг
паза хоос тексттернi, таллап, толдыразынаң чоохтиры. 100 сöстең
асхынах нимес тексттi паспин
чоохтап пiлері.
160 сöстiг искен паза хығырған
наука-ÿгредiглiг паза хоос тексттiң
содержаниезiн оңниры

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

70.7.3. ТЕКСТ (4 ч)

Тексттi
ÿзÿрерi:
тексттiң
пÿдiзi,
аның пос оңдайы;
кiчiг тема паза абзац, текстте чоохтағларны палғалыстырҷаң оңдайлар.
Текстнең тоғынары
(4 ч)

Тексттi сағыс хоостыра ÿзÿрерi:
чардыхтарының пÿдiзiнiң пос оңдайлары, аның кiчiг темалары паза
абзацтары, чоохтағларның текстте
палғалысчатхан оңдайлары, тiлнiң хоос оңдайларының тузаланылчатханы (ÿгренiлген материал
хоостыра).
Текстнең тоғынары: текстке план
пÿдiрерi (олаңай, толдыра, сурығлығ). Тексттiң ööн паза ööн нимес
искiрии, тексттi чоохтиры.
Хоостап чоохтааны – чоох кöрiмi.
Кiзiнiң тастындағы корiмiнеңер
хоостап чоохтиры. Иб, тура iстiнеңер хоостап чоохтиры. Чирчайааннаңар хоостап чоохтиры.
Пірее орыннаңар хоостап чоохтиры. Идiгдеңер хоостап чоохтиры

Аймах-пасха чоох кöрiмнерiне кiрчеткен тексттернi чарыдары; кiзiнiң
тастындағы кöрiмiн, тура iстiн,
чир-чайаанны, алынҷа орынны,
хайдағ-да
идiгнi
чарытчатхан
тексттi чарыдары.
Чоохтағларны текстте палғалыстырчатхан ондайларны табары, ол
санда орындыларны паза идiлiстiң тус паза кöрiм формаларын
оңарары. Чуртас опыдына паза хығырған нимее тöстенiп, аймах чоох
кöрiмнерiне килістіре тексттер
пÿдiрері, ол санда 5 алай аннаң
кöп чоохтағлығ кiчiг сочинение
пазары; 90 сöстең асхынах нимес
класста пасчаң сочинение пас
полары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

70.7.4. ТIЛНIҢ ФУНКЦИОНАЛЬНАЙ КÖРIМНЕРI (2 ч)

Тiлнiң
функциональнай стильлерi.
Хазна-тоғыс стильi
(2 ч)

Тоғыс стильi. Пiчiк пазары.
Заявление, расписка пазары. Наука
стильi. Словарнай статья. Наука
искiрии

Тоғыс паза наука стильлерiнiң пос
оңдайларын чарыдары; словарнай
статьяның паза наука искiриинiң
кирексiнiстерiн адап пiлері; тiлнiң аймах функциональнай кöрiмнерiне паза жанрларына кiрчеткен
тексттернi ÿзÿрері (чоох, заявление,
словарнай статья, наука искiрии)

70.7.5. ТIЛ СИСТЕМАЗЫ (80 ч)

70.7.5.1. Лексикология. Кибiрлiг чоох (4 ч)
Хакас тілінің сöстіг Хакас тiлiнiң лексиказының пÿдiзi: Сöстернi хайдағ килгенi хоостыра
пайы. Кибірліг чоох. хакас тiлiнiң позының сöстерi паза пасхалиры (тоң хакас сöстерi
Сöстiктер (4 ч)
аның темалар хоостыра пöлiктерi. паза пасха тiлдең кiрген сöстер);
Наа пÿткен паза пасха тiлдең кiр- сöстернi алғым алай алғым нимес
ген сöстер – хакас тiлiнiң сöстiг тузаланылчатханы
хоостыра
пайын пайытчаң ööн оңдайлар. пасхалиры; наа сöстер, иргiлен
Пасха тiлдең кiрген сöстер,оларның парған сöстер (историзмнер паза
тiлге кiрчеткен сылтағлары
архаизмнер); сöстернi хайдағ

Тематическай
пöліктер паза
темалар

60

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

Архаизмнер паза неологизмнер,
оларның тiл тилізi хоостыра тiлде пар полчатханы. Иргiлен парған сöстер: историзмнер паза архаизмнер.
Нейтральнай паза стиль саринаң
сырлығ сöстер. Книжнай паза олаңай чоохта киректелчеткен сöстер.
Хакас тiлiнiң сöстiг пайының тузаланылчатханы хоостыра
кöрiмнерi, тиксi тузаланылчатхан паза
тиксi тузаланылбинчатхан сöстер (диалектизмнер, терминнер,
профессионализмнер, жаргонизмнер). Сöстiктер

сферада киректелчеткенi хоостыра
пасхалиры: тиксi киректелчеткен
сöстер алай тiлнiң алынҷа сфераларында ла (диалектизмнер,
терминнер, профессионализмнер,
жаргонизмнер); сöстернiң стиль
саринаң сырларын чарыт пілері.
Сöстіктернең тузаланарға кöніктірері

70.7.5.2. Фразеология – тiл науказының чардығы (4 ч)
Фразеология – лек- Хакас тiлiнiң фразеология пÿдi- Текстте фразеологизмнернi табасикологияның чар- рiстерiнеңер оңнағ. Нейтральнай, ры, оларның тузазын чарыдары;
дығы. Хакас тiлiнiң олаңай чоохта киректелчеткен, фразеологизмнернiң хайдағ ситуапик палғалыстығ
книжнай фразеология, оларның
цияда тузаланарын чарыт пілері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

сöс пірігістерінеңер пос оңдайлары.
(фразеология кизек- Пос палғалыстығ сöс пiрiгiстерiн
терiнеңер) оңнағ (4 ч) фразеологизмнердең пасхалиры.
Хакас-орыс фразеология сöстiгi
паза аннаң тузаланары
70.7.5.3. Морфология. Кибiрлiг чоох. Орта пазары (56 ч)
Адалыс – 10 ч
Адалыс (10 ч)
Адалыстың грамматика пiлдiрiг- Адалыстарның пÿтчеткен оңдайлерi паза синтаксистегi тузалары. ларын чарыдары.
Адалыстың саны. Тартылғы фор- Хадыл сöстернiң пiрге паза дефис
мадағы адалыстарның хубулызы. пастыра пазылчатхан синнерiне
Пiр паза кöп сандағы адалыстар- тудынары.
ның падежтерҷе хубулызы.
Адалыстарның хубулызына, орта
Адалыстың сказуемай формазы.
адалчатханына паза оларда паАның хубулызы. Адалыстарның
зым идерiне тудынары (ÿгренгенi
хоостыра)
текст пÿдірерінде араласчатханы.
Адалыстарны морфология саринаң
ÿзÿрерi

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Пілдіріс (10 ч)

Ööн содержаниезі

Пiлдiрiс – 10 ч
Пiлдiрiстiң грамматика пiлдiрiглерi, паза синтаксистегi тузалары.
Пiлдiрiстер пÿдiрҷең хозымнар.
Öң, син паза ниме-нооның
тадиин таныхтапчатхан
качественнай пiлдiрiстер.
Пiлдiрiстiң ниме-ноо тузалығ пол
парчатханы (субстантивация)
паза наречиелер ор нына
киректелчеткенi,
оларның
синтаксическай функцияларының
алызии. Пiлдiрiстiң тиңнестiрiс
сиңнерiнiң синтаксическай оңдайнаң пÿтчеткенi.
Синоним пiлдiрiстер паза антоним
пiлдiрiстер. Пiлдiрiстернiң текст
пÿдiрерiнде араласчатханы.
Пiлдiрiстернi морфология саринаң
ÿзÿрерi

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

Пiлдiрiстернiң пÿтчеткен оңдайларына тудынары; оларның орта
адалчатханына паза оларда пазым
идерiне тудынары (ÿгренгенi хоостыра); хадыл пiлдiрiстернiң орта
пазар синнерiне тудынары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Числительнай (10 ч)

Ööн содержаниезі

Числительнай – 10 ч
Числительнайларның тузазы паза грамматика пiлдiрiглерi. Числительнайларның тузалары паза
пÿдiзi хоостыра пöлiктерi. Адалыстарнаң хада киректелчеткен числительнайларның
хубулбинчатханы. Ниме-ноо тузалығ числительнайларның хубулызы.
Числительнайларның
синтаксическай функциялары

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

Числительнайларны
хубулдырары паза оларның хубулызының,
пÿдiзiнiң
паза
синтаксис
тузазының
пос
оңдайларын
чарыдары;
числительнайларның
чоохтағы тузазын, наука паза
тоғыс стильiнде киректелчеткенiн
чарыдары.
Чыылыс числительнайларны орта
тузаланары; пöлiс паза хадыл
числительнайланы
орта пазар
синнерге тудынары
Орынды (местоимение) – 10 ч
Орынды
(местои- Орындыларның
грамматика Орындыларны таниры; оларның
мение) (10 ч)
пiлдiрiглерi паза синтаксистегi тиксi грамматика тузаларын чатузазы. Сырай, кöзiдiг, тартылғы,
рыдары; орындыларны хубулдыр
чарыдығлығ, сурығлығ паза теепiлері, оларның синтаксис функзiглiг, iле нимес паза чаратпинцияларының пос оңдайын чарычатхан тузалығ орындыларның па- дары
дежтерҷе хубулызы

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

Орындыларның
синтаксическай
фунциялары.
Морфология саринаң ÿзÿрерi
Иділіс (16 ч)

64

Идiлiс – 16 ч
Идiлiстiң
тузазы,
грамматика
пiлдiрiглерi паза категориялары.
Идiлiстiң синтаксистегi тузазы.
Идiлiстiң
пасталығ
формазы.
Идiлiстiң итiрбинчеткен формазын
пÿдiрчеткен хозымнар. Иділістің
сырайҷа паза санҷа хубулызы.
Идiлiстiң залог категориязы (ööн,
айланыстығ, полызығлығ, страдательнай, кÿстеглiг) паза оларның
хозымнары.
Хакас тiлiнiң наклонение категориязынаңар тиксi оңнағ (изъявительнай, кÿстеҷең, молҷастығ,
полғадағ, хыныстығ, сослагательнай), оларнығ хозымнары

Идiлiстiң
наклонениезiн
чарыдары. Кÿстеҷең наклонениеде
1-ғы сырайда, кöп санда турчатхан
-ааң/-еең, -ааңар/ -ееңер хозымнығ
идiлiстернi орта пазар синнерге
тудынары; ирткен тустағы идiлiстернiң хозымнарын орта пазары
паза ан. п.
Пiлдiрiстернi,
числительнайларны, местоимениелернi, идiлiстернi
морфология саринаң ÿзÿрері. Морфологиядаңар алған пiлiстi, аймахпасха ÿзÿрiглер иртiрчетсе, паза
чоохта тузаланары

Таблицаныy узарадылuаны
Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

65

Полғадағ наклонение паза идiлiстiң сырайҷа, санҷа хубулызы.
Изъявительнай наклонение, аның
полчатхан, полар, ирткен тус формалары.
Полызығ тузалығ идiлiстер, оларның тузалары.
Идiлiстi
морфология
саринаң
ÿзÿрерi
Синтаксис (16 ч)

70.7.5.4. Синтаксис (16 ч)
Тööй членнiг чоохтағлар. Тööй Сöс пiрiгiстерiн синтаксис саринаң
членнернi палғалыстырҷаң оң- ÿзÿрері, чоохтағларны синтаксис
дайлар. Тööй членнiг чоохтағ- саринаң паза танығлар саринаң
ларның ÿн паза танығлар саринаң ÿзÿрерi (ÿгренгенi хоостыра); синпос оyдайлығ полчатханы. Тööй таксисче паза танығлар турғыпаза тööй нимес чарытхылар (ха- зарынҷа алған пiлiстернi тiл сатиры).
ринаң ÿзÿрiглер итчетсе паза
Союзтығ хадыл чоохтағлар. Хадыл чоохтаныста тузаланары
чоохтағларда че, тiзең, а союзтар
алнында запятой турғызары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Тиксі хатиры: ÿгре- Ӱгретчінің кöрізінең
діг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 2 ч

66

Сыныхтағлығ
то- Ӱгретчінің кöрізінең
ғыстар иртірері (изложение, сочинение,
ан. п.) – 6 ч
Резервнай частар – 2 ч Ӱгретчінің кöрізінең

Ӱгренчеткеннернің ööн идіглері

70.8. 7-ҷi КЛАСС (102 ч)
Частарның саны – 102 ч.
Полған на классха пирілчеткен темаларның изерізін алыстырарға чарир.
Хатирына кöрілчеткен частар – 4 ч: ÿгредіг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 2 ч.
Сыныхтағлығ тоғыстар (сочинение, изложение паза пасха даа тоuыстар) иртіреріне
кöрілчеткен частар – 6 ч.
Резервнай частар – 2 ч.

67

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Ööн содержаниезі

70.8.1. ХАКАС ТIЛIНЕҢЕР ТИКСI ОҢНАҒ (2 ч)

Хакас тiлiнеңер тик- Хакас тiлiнiң тилiзi. Чонның тiлiсi оңнағ.
нiң, культуразының паза тархыныХакас тiлiнiң тилізі ныy палғалызы.
(2 ч)
Хакас тiлiнiң Сибирьдегi тÿрк
тiллерiнiң аразындағы орны. Сибирьдегi тÿрк тiллерiнең танызығ

Хакас тiлiнiң тöремiл тиліпчеткенiн оңниры. Хакас тiлiнiң, культуразының
паза
тархынының
Сибирьдегi тÿрк тiллерiнең палғалыстығ полчатханын оңниры

70.8.2. ТIЛ ПАЗА ЧООХ (2 ч)

Тiл паза чоох.
Тiл темазына чарыдылған пiр кi- Чуртас сизiглерi хоостыра, научIкi кiзiнiң чооғының зiнiң аймах-пасха чооғын пÿдi- най, ÿгредiг, хоос паза научнорерi (чарыдығлығ, искiрiглiг, паа- популярнай литература хоостыра,
кöрiмнерi (2 ч)
лағлығ)

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

68

Iкi кiзiнiң чооғының кöрiмнерi:
идiге кöстег, сағыснаң алызары,
искiрiг идерi.
Тiл паза чоох. Пiр кiзiнiң хоостап
чоохтааны, пiр кiзiнiң искiрiп
чоохтааны, пiр кiзiнiң паалап
чоохтааны.
Iкi кiзiнiң чооғы: идiге кöстег, сағыс алысханы, искiрiг алары,
искiрiг пирерi

Ӱгренчеткеннернiң
ööн идіглері

паспин (6 чоохтағдаң асхынах нимес), пiр кiзiнiң аймах чооғын
пÿдiрері; наука искiриинең чоох
тударға.
Тiл
сурығларына
чарыдылған
темаларҷа паза чуртас сизiглерi
хоостыра iкi кiзiнiң чооғында (4–5
реплика) аралазары

70.8.3. ТЕКСТ (4 ч)

Текст. Текст – чоох
произведениезi.
Тексттiң ööн пiлдiрiглерi (хатиры).
Тексттiң пÿдiзi.
Абзац (4 ч)

Текст. Тексттiң пiлдiрiглерi (тиксi
кjрерi). Тексттiң пÿдiзi. Абзац.
Текстнең тоғынары: текстке план
пÿдiрерi (олаңай, толдыра, сурығлығ, тезис оңдайынаң), тексттiң
ööн паза ööн нимес искiрии.
Текстте öтiг тiл оңдайлары: тапсағлығ, сöс пÿдiрҷең, лексическай

Тексттi аның пiлдiрiглерiне килiсчеткенi хоостыра ÿзÿрері; аның
пÿдiзiн, абзацтарға чарылчатханын, тексттiң öтiг тiл оңдайларын
табарға.
Тексттi сағыс хоостыра, аның пÿдiзiнiң пос оңдайлары хоостыра
ÿзÿрері; тексттегi кiчiг темаларны
паза абзацтарны табары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

69

Сағынып чоохтанғаны – чоох
кöрiмi. Сағынып пазылған тексттернiң пос оңдайлығ пÿдiзi.
Тексттi сағыс хоостыра ÿзÿрерi:
аның алынҷа чардыхтарының пÿдiзi, кiчiг темалары паза абзацтары; чоохтағларны текстте палғалыстырчатхан оңдайлар; хоос тiл
оңдайлары (ÿгренгенi хоостыра)

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Тексттiң чардыхтарын паза чоохтағларны палғалыстырчатхан лексика паза грамматика оңдайларын
табары.
Чуртас паза хығырығ опыдына,
искусство произведениелерiне тöстенiп, аймах чоох кöрiмнерiне кiрчеткен тексттер пÿдiрері (ол санда
5 алай аннаң кöп чоохтағлығ кiчiг
сочинение пазары; 130–140 сöстең
асхынах нимес класста пасчаң
сочинение)

70.8.4. ТIЛНI ФУНКЦИОНАЛЬНАЙ КÖРIМНЕРI (2 ч)

Публицистика сти- Тiлнiң функциональнай кöрiмльi, аның кöрiмнерi нерiнеңер оңнағ: олаңай чоох, чоох
(2 ч)
стильлерi (наука, публицистика,
тоuыс), хоос литература тiлi.
Публицистика стильi паза аның
сарыхтары (жанрлары) (репортаж,
интервью, танығ). Публицистика

Тiлнiң функциональнай стильлерiн
чарыдары: публицистика стильiнiң пос оyдайлары, аның тузаланылчатхан сфералары, функция
лары; публицистика стильiнде тузаланылчатхан öтiг тiл оңдайлары,
публицистика стильiнең пазылған

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

стильiнiң киректелчеткенi, функциялары паза тiл оңдайлары.
Тiлнiң öтiг оңдайларының публицистика стильiнең пазылған
тексттерде тузаланылчатханы.
Тоғыс стильi. Тоғыс стильiнiң киректелчеткенi, функциялары паза тiл ондайлары. Кöстеглер (инструкция) пазары

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

тексттернi пeдiрҷең синнер, аның
жанрларының (интервью, репортаж, заметка) пос оңдайлары.
Публицистика стильiнiң репортаж,
заметка, интервью жанрларын пÿдiрері; тоғыста кирек чаҷыннарны
тимнирі.
Публицистика тексттерiн пÿдiрҷең
синнернi пiлері.
Тоғыс стильiнiң пос оңдайларын
чарыдары, ол санда аның киректелчеткенiн, функциялары, пос оңдайларын. Устаныс (инструкция)
жанрның пос оңдайынҷа тузаланары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

70.8.5. ТIЛ СИСТЕМАЗЫ (80 ч)

70.8.5.1. Морфология. Кибiрлiг чоох (64 ч)
Морфология – тiл науказының чардығы (тиксi хатиры) – 2 ч
Морфология – тiлде- Морфология – тiлдеңер науканың Ӱгренген
орфограммаларны
ңер науканың пöлiгi пöлiгi. Пос алынҷа чоох чардых- таниры; сöстернi орта пазарынҷа
(хатиры) (2 ч)
тары. Полызығлығ чоох чардых- ÿзÿрері; пасчатса, орта пазарынҷа
тары. Сöстерні морфология сари- алған пiлiстернең тузаланары.
наң ÿзÿрері
Сöс пÿдiзiнеңер паза сöс пÿдiрiзiнеңер пiлiстерiнең тiл саринаң
аймах ÿзÿрiглерде паза орта
пазарында тузаланары. Фразеологизмнернiң, хыйға сöстернiң,
афоризмнернiң тузаларын чарыт
пiлері (ÿгренген хоостыра), ол
санда фразеология сöстiгiнең тузаланып пілері
Причастие.
Причастие – иділіс-

Причастие – 9 ч
Причастиелернiң
тузазы
паза Причастиелернi идiлiстiң формазы
грамматика
пiлдiрiглерi.
При- чiли чарыдары. Причастиеде идiчастиенiң, идiлiстiң паза пiлдiрiс-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

тің хубулбинчатхан
формазы (9 ч)

Ööн содержаниезі

рiстiң пiлдiрiглерi. Причастиенiң
тус формалары: полчатхан, ирткен,
полар тус хозымнары
Причастиелернiң ниме-ноо тузалығ полчатханы (субстантивация),
оларның падежтерҷе паза санҷа
хубулызы. Причастиенiң синтаксистегi тузазы. Причастие кизегi,
оларны танығнаң чарары. Подлежащайлығ причастие кизегi.
Причастиелернi морфология саринаң ÿзÿрерi

Деепричастие – 8 ч
Деепричастие.
Деепричастиелернiң тузазы паза
Деепричастие – иді- грамматика пiлдiрiглерi. Дееприлістің хубулбинчат- частиенiң, идiлiстiң паза наречиехан формазы (8 ч)
нiң пiлдiрiглерi.
Деепричастиенiң хозымнары. Деепричастиенiң синтаксистегi тузазы. Деепричастие кизегi

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

лiстiң паза пiлдiрiстiң пiлдiрiглерiн кöзiдері.
Полчатхан, ирткен паза полар
тустағы причастиелернi таниры
Причастиелернi морфология саринаң ÿзÿрері, ол кöнiгiстернi
чоохтаныста тузаланары.
Причастиелiг сöс пiрiгiстерiн паза
причастие кизектерiн пÿдiрері.
Причастиенiң чоохтағдағы тузазын чарыдары, причастие кизектiг
чоохтағларда танығларны орта
турғызары
Деепричастиелернi идiлiстiң формазы чiли чарыдары. Деепричастиеде идiлiстiң паза наречиенiң
пiлдiрiглерiн чарыдары.
Деепричастие кизектерiн пÿдiрері,
чалғыс
деепричастиелiг
паза
деепричастие кизектiг чоохтағлар

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Деепричастиенi
морфология
саринаң ÿзÿрерi.
Чалғыс деепричастиелiг паза деепричастие кизектiг чоохтағларны
орта пÿдiрерi. Чалғыс деепричастиелiг паза деепричастие кизектiг чоохтағларда танығлар турғызары
Наречие – 7 ч
Наречиелернiң тиксi грамматика
тузазы. Наречиелернiң тузалары
хоостыра пöлiктерi. Наречиелер
пeдiрҷең хозымнар.
Наречиелернi морфология саринаң
ÿзÿрерi.
Наречиелернi орта пазары: пiрге,
алынҷа, дефис пастыра

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

пeдiрері, оларда танығларны орта
турғызары.
Деепричастиенiң
чоохтағдағы орнын чарыдары
Деепричастие хозымнарын орта
пазар правилоларнаң тузаланары

Чоохта наречиелернi таниры. Наречиенiң тиксi граммтика тузазын
чарыдары; наречиелернi тузалары
хоостыра кöрiмнерiнҷе пасхалиры.
Наречиелер пÿдiрҷең оңдайларны
чарыдары. Наречиелернiң синтаксис функцияларын чарыдары.
Пiрге, алынҷа паза дефис пастыра
пазылчатхан хадыл наречиелернi
(аар-пеер, хыйын-хайын), -да/-де

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Наречие. Наречие –
чоох чардығы (7 ч)

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернi
ööн идіглері

кизегестер полызиинаң iле нимес
орындылардаң пÿткен наречиелер-нi, хас-хаҷаннаң, хап-орта, алалынҷа осхас наречиелернi орта
пазар правилоларға тудынары

Модальнай сöстер – 4 ч
Модальнай сöстер
Модальнай сöстердеңер тиксi оң- Модальнай сöстернi таниры, олар(4 ч)
нағ. Модальнай сöстернiң кöрiм- ның
чоохтағдағы
функциязын
нерi
чарыдары
Полызығлығ чоох чардыхтары – 2 ч
Полызығлығ
чоох Полызығлығ чоох чардыхтарына- Полызығлығ чоох чардыхтарыначардыхтары (2 ч)
ңар тиксi оңнағ, оларның пос ңар тиксi оңнағ пирері; оларның
алынҷа чоох чардыхтарынаң пас- пос алынҷа чоох чардыхтарынаң
халалчатханы
нименең пасхалалчатханын чарыдары
Послелог (8 ч)

Послелог – 8 ч
Послелог – полызығлығ чоох чар- Послелогты
полызығлығ
чоох
дығы. Послелогтарның морфо- чардығы чiли чарыдары; сöстерлогия паза синтаксис пiлдiрiглерi. послелогтарны, устапчатхан паза

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Послелогтарның кöрiмнерi (сöс- тартылғы послелогтарны пасхатер-послелогтар, устапчатхан пос- лиры
лелогтар, тартылғы послелогтар)
Чоохта послелогтарны тузалары
хоостыра орта тузаланары; адалыстарның паза орындыларның
послелогтарнаң хада киректелчеткен синнерiне тудынары.
Послелогтарны морфология саринаң ÿзÿрері, ол кöнiгiстернең,
тiл саринаң аймах ÿзÿрiглер толдырчатса паза чоохтаныста, тузаланары
Союз (8 ч)

Союз – полызығлығ чоох чардығы – 8 ч
Союзтарның чоох пÿдiрерiнде Союзтарны
полызығлығ
чоох
араласчатханы. Чалғыс паза ха- чардыхтары чiли чарыдары; союзталчатхан союзтар. Тиңни паза тарны тузалары хоостыра пастеести союзтар. Союз сöстерi. халиры; союзтарның тексттегi
Союзтарның чоохтағның членне- тузазын чарыдары, ол санда чоохрiн паза тексттегі чоохтағларны тағның тööй членнерін паза хадыл
палғалыстырчатханы.

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Союзтарны морфология саринаң
ÿзÿрерi

Кизегес (8 ч)

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

чоохтаuларныy чардыхтарын палғалыстырары
Союзтарны тузалары
хоостыра
паза стиль саринаң орта тузаланары; союзтарны орта пазар синнерге тудынары, союзтың хадыл
чоохтағларда танығлар турғызар
правилоларға тудынары; паза,
тiзең союзтығ чоохтағларда танығлар турғызары.
Союзтарны морфология саринаң
ÿзÿрері, ол кöнiгiстернең чоохтаныста тузаланары

Кизегес – полызығлығ чоох чардығы – 8 ч
Кизегестернiң
тузалары
паза Кизегестернi полызығлығ чоох
киректелчеткенi хоостыра пöлiк- чардыхтары чiли чарыдары; китерi. Кизегестернi орта пазары. зегестернi
тузалары
хоостыра
Кизегестернiң сöсте паза текстте пасхалиры.
аймах öңнер читiрерге полысчат- Кизегестернi тузалары паза стиль
ханы. Кизегестернiң чоохтағда
саринаң сырлары хоостыра чоохта

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

паза текстте тузалары хоостыра орта тузаланары; кизегестернi орта
паза стиль саринаң килiстiре туза- пазар синнерге тудынары
ланылчатханы. Кизегестiг чоох- Кизегестернi морфология саритағларның ÿн саринаң пос оңдай- наy ÿзÿрері, ол кöнiгiстернi чоохлары
таныста тузаланары
Хыйuыластар (междометиелер) – пос оңдайлығ сöстер – 4 ч
Хыйғыластар (Меж- Хыйғыластарның тузалары хоос- Междометиелернi пос ондайлығ
дометиелер) (4 ч)
тыра кöрiмнерi (кiзiнiң кöңнiн сöстер
чiли
чарыдары
паза
таныхтапчатхан, идiге кööктiр- оларныy
тузалары
хоостыра
четкен, этикетнай). Пÿткен паза пöлiктерiн
пасхалиры;
пÿтпеен хыйғыластар.
междометилернiң чоохтағы тузазын
Хыйғыластарны морфология сари- чарыдары.
наң ÿзÿрерi
Междометиелернi
морфология
саринаң ÿзÿрері, ол кöнiгiстернi
чоохтаныста тузаланары.
Междометиелiг чоохтағларда танығлар турғызар синнерге тудынары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Таблицаныy узарадылuаны
Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

78

Кööгiс сöстерi (подражательные слова) – 4 ч
Кööгiс сöстерi (под- Кööгiс
сöстерiнiң
кöрiмнерi Ниме-нооға кööгiп пÿткен сöсражательные слова). (табысха паза омаа кööгiп пÿткен тернiң пос оңдайларын паза оларКööгiс сöстерi, олар- сöстер).
Хыйғыластарны
паза ның
чоохта
киректелчеткенiн
ны междометиелер- кööгiс сöстерiн олаңай чоохта паза чарыдары
дең пасхалиры (4 ч) хоос литературада тузаланары.
Хыйғыластарны
паза
кööгiс
сöстерiн чоохтағда ÿннең паза
танығларнаң таныхтиры.
Пасха-пасха чоох чардыхтарына
кiрчеткен сöстернiң омонимиязы.
Грамматика омонимнерi. Грамматика омонимнерiн чоохта тузаланары
Синтаксис (16 ч)

70.8.5.2. Синтаксис (16 ч)
Олаңай чоохтағ. Олағай чоохтағда Iкi кiзiнiң чооғы. Iкi кiзiнiң чоосöстернiң изерізi. Сöстер изерi- ғынаң, изеннесчетсе паза анымзiнiң чоох алызарындағы тузазы. ҷохтасчатса, пыросынчатса, чöп
Чоохтағның интонациязы. Чоох- алчатса, ниме-ноонаң чарасчатса
тағның чара турчатхан членнерi
алай чараспинчатса, тузаланары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

79

Кöнi чоох. Кöнi чоохты танығларнаң чарары.
Iкi кiзiнiң чооғынаңар оңнағ. Iкi
кiзiнiң чооғын тiл алысчатхан аймах оңдайларда тузаланары: изеннезерде паза анымҷохтазарда, пыросыныста, чöптезiгде паза ан. п.
Че, тiзең союзтығ хадыл чоохтағлар. Че, тiзең союзтығ хадыл
чоохтағларда танығлар турғызары
Тиксі хатиры: ÿгредіг Ӱгретчінің кöрізінең
чылы пасталчатса –
2 ч; ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 2 ч
Сыныхтағлығ
то- Ӱгретчінің кöрізінең
ғыстар иртірері (изложение, сочинение,
ан. п.) – 6 ч
Резервнай частар – 2 ч Ӱгретчінің кöрізінең

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Че, тiзең союзтың хадыл чоохтағлар. Че, тiзең союзтығ хадыл
чоохтағларда танығлар турғызар
пілістерні тыыдары

70.6. 8-ҷi КЛАСС (102 ч)
Частарның саны – 102 ч.
Полған на классха пирілчеткен темаларның изерізін алыстырарға чарир.
Хатирына кöрілчеткен частар – 6 ч: ÿгредіг чылы пасталчатса – 3 ч, ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 3 ч.
Сыныхтағлығ тоғыстарға (сочинение, изложение, паза пасха даа тоuыстар) иртіреріне кöрілчеткен частар – 6 ч.
Резервнай частар – 2 ч.

80

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Ööн содержаниезі

70.9.1. ХАКАС ТIЛIНЕҢЕР ТИКСI ОҢНАҒ (2 Ч)

Хакас тiлi пасха Хакас тiлi пасха тÿрк тiллерiнiң Хакас тiлi тÿрк тiлi полчатханын
тÿрк тiллерiнiң ара- аразында. Тÿрк сöбiрезiне кiрчет- оңниры
зында (2 ч)
кен тiллернең тиксi танызары
70.9.2. ТIЛ ПАЗА ЧООХ (2 ч)

Тiл паза чоох (2 ч)

Тiл темазына чарыдылған пiр кiзiнiң аймах-пасха чооғын пÿдiрерi:
чарыдығлығ, искiрiглiг, паалағлығ.
Iкi кiзiнiң чооғы

Наука, ÿгредiг, хоос паза научнопопулярнай литератураны хығырғаны хоостыра, чуртас сизiглерi
хоостыра пiр кiзiнiң чооғын пÿдiрері (6–7 чоохтағ); наука искiриинең чоох тудары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Тiл сурығларына чарыдылған темаларҷа (ирткен материалға килiстiре) паза чуртас сизiглерi хоостыра iкi кiзiнiң чооғында аралазары (4–5 реплика).
Чоох кöрiмнерiнiң наука-ÿгредiглiг, хоос литература паза публицистика тексттерiн аймах-пасха
оңдайларнаң (таллап, танызығлығ,
толдыра) ÿннендiр пiлері.
Хығырығның аймах-пасха кöрiмнерiн (тiлег, ÿгредiглiг паза аннаң
даа пасха) пiлері. Искен алай хығырған тексттi чоохтиры (110 сöстең асхынах нимес)
70.9.3. ТЕКСТ (4 ч)

Текст, аның ööн пiлдiрiглері (4 ч)

Текст паза аныy пiлдiрiглерi.
Чоох кöрiмнерiнің пос оңдайлары
(искiрiглiг, чарыдығлығ, сағынып
чоохтанғаны)

Тексттi аның пiлдiрiглерiне килiстiре ÿзÿрері: темазы, ööн
сағызы, чоохтағларныy грамматика
саринаң палғалызы, пÿдiзi паза
тоо-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Текстнең тоғынары: текстке план
пÿдiрерi (олаңай, толдыра, сурығлығ, тезис оңдайынаң). Тексттiң
ööн паза ööн нимес искiрии.
Текстте öтiг тiл оңдайлары: аймах
источниктердең пiлiс табары, тiл
сöстiктерiнең тузаланары, тезистер, конспект

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

зылғаны пар полчатханы; текстте
чоохтағларның
палғалысчатхан
оңдайларын кöзiдері; текст хайдағ
чоох кöрiмiне кiрчеткенiн чарыдары; тексттiң öтiг тiл оңдайларын
ÿзÿрері.
Аймах-пасха чоох кöрiмнерiне
кiрчеткен (наука-ÿгредiглiг, хоос
литература паза публицистика)
искен паза хығырған тексттернiң
содержаниезiн оңниры (260 сöстең асхынах нимес); толдыра,
хысхаҷахти паза, таллап, паспин
паза пазып, тексттiң ööн саңызын
паза темазын чоохтиры

70.9.4. ТIЛНIҢ ФУНКЦИОНАЛЬНАЙ КÖРIМНЕРI (2 ч)

Тiлнiң
функциональнай кöрiмнерi.
Хазна-тоғыс стильi
(2 ч)

Тоғыс стильi. Тоғыс стильiнiң ки- Тоғыс стильiнiң (заявление, чарыректелчеткенi, функциялары паза дығлығ пiчiк, автобиография, хатiл оңдайлары. Тоғыс стильiнiң
жанрлары (заявление, чарыдығ-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Ööн содержаниезі

лығ пiчiк, автобиография, характеристика).
Наука стильi. Наука стильiнiң
киректелчеткенi,
функциялары
паза тiл оңдайлары. Наука стильiнiң жанрлары (реферат, наука
темазына доклад).
Текстте аймах чоох стильлерiнiң
пiрге киректелчеткенi, чоохтағларны текстте палғалыстырҷаң
оңдайлар

рактеристика) паза наука стильiнiң, аның ööн жанрларының (реферат, наука темазынҷа доклад) пос
оңдайларын чарыдары.
Тоғыс (заявление, чарыдығлығ
пiчiк, автобиография, характеристика) паза публицистика стильлерiнең тексттер пÿдiрері; тоғыс
хоостыра пiчiктер пÿдiрері

70.9.5. ТIЛ СИСТЕМАЗЫ (80 ч)

Синтаксис. Кибiрлiг чоох. Танығлар турғызары (35 ч)
Синтаксис – тiл нау- Сöс пiрiгiзi паза чоохтағ – синСинтаксис тiл науказының чарказының чардығы
таксистiң единицалары. Танығлар дығы полчатханын оңниры.
(1 ч)
турғызары. Танығларның тузазы.
Синтаксистiң сöс пiрiгiзi паза
Синтаксис – тiлдеңер науканың
чоохтағ единицаларын таниры.
пöлiгi
Танығларның функцияларын пасхалиры

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Сöс пiрiгiзiнiң пiлдiрiглерi. Сöс пiрiгiстерiнiң ööн сöзi хоостыра кöрiмнерi
( 5 ч)

Ööн содержаниезі

Сöс пiрiгiзiнiң пiлдiрiглерi. Сöс
пiрiгiстерiнiң ööн сöзiнiң морфология пiлдiрiглерi хоостыра кöрiмнерi (идiлiстiг, имялығ, наречиелiг).
Сöстернi палғалыстырҷаң оңдайлар [согласование, устағлас (управление), примыкание].
Сöс пiрiгiзiн синтаксис саринаң
ÿзÿрерi.
Сöс пiрiгiстерiнiң синонимиязы
Чоохтағны тиксi ха- Чоохтағның ööн пiлдiрiглерi: сатиры (2 ч)
ғыс паза ÿн саринаң тоозылғаны,
грамматика саринаң пÿдiзi. Чоохтағларның чоох пöгiнi хоостыра
(искiрiглiг, сурығлығ, кÿстеглiг)
паза ÿн хоостыра (хысхырымнығ,
хысхырымнығ нимес) кöрiмнерi,
оларның ÿн паза сағыс хоостыра
пос оңдайлары

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Сöс пiрiгiстерiн ööн сöстiң морфология пiлдiрiглерi хоостыра
таниры; сöс пiрiгiзiнде сöстернiң
палғалызын чарыдары.
Сöс пiрiгiстерiн пÿдiрҷең синнернең тузаланары

Чоохтағның ööн пiлдiрiглерiн,
чоохтағны, паспин паза пазып,
пÿдiрҷең оңдайларын чарыдары.
Чоохтың пöгiнi хоостыра чоохтағларны таниры; оларның ÿн
саринаң паза тузазы хоостыра пос
оңдайларын чарыдары, кÿстеглiг
чоохтағларда кÿстегнiң хайдағ
формалар хоостыра пiлдiрiлгенiн
чоохтиры

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Кÿстеглiг чоохтағларда тiлнiң кÿстегнi таныхтаҷаң оңдайларынаң
тузаланары. Ӱн, сағыс хоостыра
öнетiн пазым идiлчеткен сöстер,
танығлар. Пазып паза паспин,
чоохтағлар пÿдiрҷең оңдайлар.
Чоохтағның грамматика ööннерi
хоостыра кöрiмнерi (олаңай паза
хадыл)
Толдыра паза тол- Чоохтағның ööн членнерiнiң саны
дыра нимес чоох- хоостыра кöрiмнерi (пiр ööн члентағлар (2 ч)
нiг, iкi ööн членнiг). Чоохтағның
iкiнҷi орыннығ членнерi пары
хоостыра кöрiмнерi (тараңхай паза
тараңхай нимес).
Толдыра паза толдыра нимес чоохтағлар
Iкi ööн членнiг чоох- Подлежащай паза сказуемай – чоохтағлар. Чоохтағның тағның ööн членнерi. Подлежащайööн членнерi (8 ч)
ның пiлдiрiлчеткен оңдайлары

Чоохтың пöгiнi хоостыра чоохтағларны таниры; оларның тузазы
хоостыра пос оңдайларын чарыдары, толдыра паза толдыра нимес
чоохтағларны пасхалиры

Чоохтағларны грамматика ööннерi
хоостыра таниры; подлежащайның
пiлдiрiлчеткен оңдайларын, сказуе-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Сказуемайның кöрiмнерi (олаңай
идiлiс, хадыл идiлiс, имя, имя
хадыл) паза аның пiлдiрiлчеткен
оңдайлары.
Подлежащайнаң
сказуемайның
аразында тире турғызары
Чоохтағның
iкiнҷi Iкiнҷi орыннығ членнернiң кöрiморыннығ членнерi, нерi.
оларның кöрiмнерi
Чарытхы – iкiнҷi орыннығ член.
( 8 ч)
Приложение – чарытхының пос
оңдайлығ кöрiмi.
Толдырығ – чоохтағның iкiнҷi
орыннығ членi. Кöнi паза тоғыртын толдырығлар.
Обстоятельство
– чоохтағның
iкiнҷi орыннығ членi.
Обстоятельствоның
кöрiмнерi
(орын, тус, пöгiн, сылтағ, идiг
оyдайының, син, молҷас, уступительнай)

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

майның кöрiмнерiн паза пiлдiрiлчеткен оңдайларын пасхалиры.
Олаңай чоохтағларны пÿдiрҷең
синнернең тузаланары

Чоохтағларның iкiнҷi орыннығ
членнерiн пасхалиры, кöрiмнерiн
орта оңнап, орта тузалан пілері

Тематическай
поліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Пiр
ööн членнiг Пiр ööн членнiг чоохтағлар, оларчоохтағлар, оларның ның
грамматика
пiлдiрiглерi.
кöрiмнерi (9 ч)
Пiр ööн членнiг чоохтағларның
паза iкi ööн членнiг толдыра нимес чоохтағларның грамматика
саринаң пасхалалчатханы.
Пiр ööн членнiг чоохтағларның
кöрiмнерi: адалыстығ, iле-нимес
сырайлығ, сырайы iле кöзiдiлген,
сырайы тиксi кöзiдiлген, сырай
козiдiлбеен.
Пiр паза iкi ööн членнiг чоохтағларның синонимиязы.
Пiр ööн членнiг чоохтағларны
чоохта тузаланары

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Пiр ööн членнiг чоохтағларны,
оларның грамматика пiлдiрiглерiн,
морфология саринаң пiлдiрiлчеткен оңдайларын таниры; пiр ööн
членнiг чоохтағларның кöрiмнерiн
(адалыстығ, сырайы iле кöзiдiлген,
сырайы iле нимес, сырайы тиксi
кöзiдiлген, сырайы кöзiдiлбеен)
пасхалиры; пiр ööн членнiг чоохтағларның грамматика саринаң
пасхалалчатханын чарыдары; пiр
паза iкi ööн членнiг олаңай чоохтағларның синонимиязы; пiр ööн
членнiг олаңай чоохтағларның пос
оңдайларын пiлері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Тööй членнiг чоохтағлар.
Тööй членнернi тиксi адапчатхан сöстiг
чоохтағлар, оларда
танығлар турғызары
(9 ч)

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Олаңай сидiктелген чоохтағ – 45 ч
Тööй членнiг чоохтағлар. ЧоохЧоохтағның тööй членнерiнiң пiлтағның тööй членнерi, оларның
дiрiглерiн, оларның палғалысчатпiлдiрiглерi, палғалысчатхан оңхан оңдайларын чарыдары; тööй
дайлары. Союз чох паза тиңни
паза тööй нимес чарытхыларны
союзтар полызиинаң палғалысчат- пасхалиры; тööй членнернi тиксi
хан тööй членнер. Тööй паза тööй
адапчатхан сöстернi табары
нимес чарытхылар. Тööй членнер
аразында танығлар турғызары.
Тööй членнернi тиксi адапчатхан
сöстiг чоохтағлар, оларда танығлар турғызары

Тиңнестiрiс кизектiг Тиңнестiрiс кизектiг чоохтағларда
чоохтағларда таныг- танығлар турғызары. Чара турлар турғызары (6 ч)
чатхан приложениелернi, толдырығларны, обстоятельстволарны,
чарыдығлығ паза пiрiктiрiс тузалығ пÿдiрiстернi танығнаң чарары

Чара турчатхан приложениелернi,
толдырығларны, обстоятельстволарны, чарыдығлығ паза пiрiктiрiс
тузалығ пÿдiрiстернi танығнаң орта чарары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Чара
турчатхан
членнiг чоохтағлар.
Чоохтағның
чарыдығлығ паза пiрiктiрiс тузалығ членнерi (12 ч)

Ööн содержаниезі

Чара турчатхан членнiг чоохтаглар. Чара турчатхан членнернiң
кöрiмнерi (чара турчатхан чарытхылар, приложениелер, обстоятельстволар паза толдырығлар).
Чоохтағның чарыдығлығ паза пiрiктiрiс тузалығ членнерi

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Олаңай сидiктелбеен чоохтағларны паза тööй членнернең, чара
турчатхан членнернең сидiктелген
чоохтағларны пасхалиры.
Тиңнестiрiс кизектерiн танығларнаң пöл пілері; приложениелернi, толдырығларны, обстоятельстволарны, чарытчатхан паза
пiрiктiрiс пÿдiрiстерiн танығларнаң орта чар полары
Айланыстығ, киріл- Айланыстығ, кирiлген паза су- Айланыстығ, кирілген паза суген паза суғылған ғылған пÿдiрiстiг чоохтағлар.
ғылған чоохтағларны пасхалап
пÿдірістiг чоохтағ- Айланыс. Айланыстың тузазы, пiл- пілері
лар (4 ч)
дiрiлчеткен оңдайлары. Тараңхай
паза тараңхай нимес айланыстар.
Айланыстың чоохтағдағы орны.
Айланыстығ чоохтағларны ÿннендірері. Айланыстығ чоохтағларда
танығлар турғызары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Кирілген пÿдірістер
(6 ч)

Суғылған
тер.
Танығлар
ры (4 ч)

Ööн содержаниезі

Кирiлген
пÿдiрiстер, оларның
чоохтағдағы тузалары паза орны. Кирiлген пÿдiрiстернiң тузалары хоостыра кöрiмнерi. Кирiлген пeдiрiстернi, чоохтағларны
паза тексттiң чардыхтарын палғалыстырҷаң оңдай чiли тузаланары. Кирiлген пÿдiрiстiг чоохтағларда танығлар турғызары

пÿдiрiс- Суғылған пÿдiрiстер. Суғылған
пÿдiрiстернi орта
тузаланары.
турғыза- Суғылған пÿдiрiстiг чоохтағларда
танығлар турғызары

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Кирiлген паза суғылған пÿдiрiстернi пасхалиры; кирiлген паза
суғылған пÿдiрiстiг, айланыстығ
паза междометиелiг чоохтағларны
орта тузалан полары паза оларның
чоохтағдағы тузазын оңниры.
Сöс пiрiгiстерiн синтаксис саринаң
ÿзÿрері, олаңай чоохтағларны синтаксис паза танығлар саринаң ÿзÿрері; синтаксисче паза танығлар
турғызарынҷа пiлiстернi, тiл саринаң ÿзÿрiглер итчетсе паза
чоохта, тузаланары
Суғылған пÿдiрiстерні текстте,
чоохта орта тузалан пілері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Кирiлген паза суғылған
пудiрiстiг,
айланыстығ, хыйғыластығ чоохтағларда
танығлар турғызар
синнер (4 ч)

Ööн содержаниезі

Кирiлген паза суғылған пÿдiрiстiг,
айланыстығ, хыйғыластығ чоохтағларны пÿдiрҷең синнер. Кирiлген паза суғылған пÿдiрiстiг, айланыстығ, хыйғыластығ чоохтағларда танығлар турғызар синнер

Тиксі хатиры – 4 ч: Ӱгретчінің кöрізінең
ÿгредіг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг чылы тоозылчатса – 2 ч
Сыныхтағлығ
то- Ӱгретчінің кöрізінең
ғыстар иртірері (изложение, сочинение,
сыныхтағлығ тоғыстар) – 6 ч
Резервнай частар – 2 ч Ӱгретчінің кöрізінең

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Кирiлген паза суғылған пÿдiрiстернi тиксі оңниры, пасхалиры;
кирiлген паза суғылған пÿдiрiстiг,
айланыстығ паза междометиелiг
чоохтағларны орта тузалан полары паза оларның чоохтағдағы тузазын оңниры

70.7. 9-ҷы КЛАСС (68 ч)
Частарның саны – 68 ч.
Полған на классха пирілчеткен темаларның изерізін алыстырарға чарир.
Хатирына кöрілчеткен частар – 4 ч:ÿ гредіг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг чылы
тоозылчатса – 2 ч.
Сыныхтағлығ тоғыстарға (сочинение, изложение паза пасха даа тоғыстар)
иртіреріне кöрілчеткен частар – 6 ч.

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Ööн содержаниезі

70.10.1. ХАКАС ТIЛIНЕҢЕР ТИКСI ОҢНАҒ (1 ч)

Хакас тiлiнеңер тиксi оңнағ. Хакас тiлi
паза тилекейдегi тiллер (1 ч)

Хакас тiлi паза тилекейдегi тiллер. Тiл синiнеңер оңнағ паза
аның пiлдiрiглерi. Хакас тiлiнiң
орфоэпия, лексика, морфология,
синтаксис, стиль, орта пазар паза
танығлар турғызар синнерi

Хакас тiлiнiң хакас чонының,
Хакас
Республиканың,
халых
чонның
чуртазындағы
орнын
оңниры;
хакас
тiлiнiң
функцияларын пiлері паза оларны
чарыт пілері

70.10.2. ТIЛ ПАЗА ЧООХ (2 ч)

Тiл паза чоох. Пазылған паза пазыл-

Паспин паза пазып, пiр кiзiнiң, iкi Иб аразына теелчеткен, наукакiзiнiң, кöп кiзiнiң чооғы (хатиры). ÿгредiглiг темаларҷа iкi паза кöп

Таблицаныy узарадылuаны
Тематическай
пöліктер паза
темалар

баан чоох, пiр кiзiнiң
паза iкi
кiзiнiң
чооғы, кöп кiзiнiң
чооғы (хатиры) (2 ч)

Ööн содержаниезі

93

Чоох тоғызының кöрiмнерi: чоохтанчатханы хоостыра, пасчатхан
хоостыра, тыңнап полчатхан хоостыра, хығырығ.
Хакас тiлiнiң орфоэпия, лексика,
морфология, синтаксис,
стиль,
орта пазар паза танығлар турғызар
синнерiне чоохта паза пiчiкте
тудынары.
Ӱгредiг тузалығ кинделернең, сöстiктернең паза пасха даа литературнанаң тузаланар оңдайлар

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

кiзiлернiң чооғында (5 репликадаң
кöп) аралазарға:
пос сағызынаң ÿлезiп, информация
пирiп, информация алып паза ан. п.
Наука-ÿгредiглiг, хоос, публицистика стильiнең пазылған тексттернi ÿннендiрҷең аймах оңдайларны
паза хығырығның аймах-пасха кöрiмнерiн пiлері.
Искен алай хығырuан тексттi паспин чоохтиры (140 сjс).
Чоохта паза пiчiкте хакас литература тiлiнiң синнерiне тудынары: ол санда тексттi хобырчатса
(130–150 сöс), ÿгренiлген правилолар хоостыра пÿдiрiлген диктантты (30–35 сöс) пас полары

70.10.3. ТЕКСТ (2 ч)

Текст. Текстте чоох- Аймах-пасха чоох кöрiмнерiнiң Чуртаста полған нимелерге, хығытың аймах функцио- чоохта киректелчеткенi, ол санда
рығ опыдына паза искусство

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

нально- смысловой оларның тiл саринаң аймах оңдайкöрiмнерi (3 ч)
ларының хоос литература текзiнде
киректелчеткенi.
Аймах-пасха чоох кöрiмнерiнiң
хоос тiл оңдайларының текстте
тузаланылчатханы.
Текстнең тоғыс

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

произведениелерiне
тöстенiп,
тексттер пÿдiрері (ол санда 7
алай аннаң кöп чоохтағлығ кiчiг
сочинениелер пазары; 230 азыра
сöстiг класста пасчаң сочинение).
Тексттi информация саринаң чарыдары: ööн паза ööн нимес информацияны табары; аймах источниктердең пiлiс аларға паза ол
пiлiснең ÿгренiсте тузаланары.
Пирiлген
темаҷа
презентация
оңдайынаң искiрiг идері. Искен
алай хығырған наука-ÿгредiглiг
тексттiң содержаниезiн таблица,
схема хоостыра чарыдары

70.10.4. ТIЛНIҢ ФУНКЦИОНАЛЬНАЙ КÖРIМНЕРI (1 ч)

Тiлнiң
функцио- Хакас тiлiнiң функциональнай Аймах функциональнай стильлернальнай кöрiмнерi, кöрiмнерi (олаңай чоох; наука, ге кiрчеткен искен алай хығырған
стильлерi (1 ч)
наука-ÿгредiглiг, публицистика,
тексттернi, пазып алай паспин, тол-

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

тоғыс, хоос литература стильлерi).
Наука стильi. Наука стильiнiң киректелчеткенi, функциялары, пöгiнi паза тiл оңдайлары. Наука
стильiнiң жанрлары
(реферат,
наука темазына доклад). Хоос литература тiлi паза аның хакас
тiлiнiң
пасха
функциональнай
кöрiмнерiнең
пасхалалчатханы.
Хоос чоохтың пiлдiрiглерi, тiлнiң
хоос паза
öтiг
оңдайларынаң
алғым тузаланылчатханы, хоости
чоохталчатханы паза пасха стильлернiң оңдайларынаң тузаланылчатханы.
Хакас тiлiнiң ööн хоос паза öтiг
оңдайлары, оларның чоохта тузаланылчатханы (метафора, эпитет,
тиңнестiрiг, тiрiлдiрiс, ан. п.)

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

дыразынаң алай хысхаҷахти читiрерге. Толдыра изложениенiң
текзi 260 сöстең асхынах полбасха
кирек, хысхаҷахти алай таллап
пасчатхан изложениенiң – 280
сöстең.
Пос алай пасхазы пасхан тексттi прай тиксi алай содержаниезiн
чахсыландырар
ÿчÿн,
тÿзет
полары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Текстте аймах чоох стильлерiнiң
пiрге киректелчеткенi, чоохтағларны текстте палғалыстырҷаң
оңдайлар. Тоғыс стильi. Тоғыс
стильiнiң киректелчеткенi, функциялары паза тiл оңдайлары. Тезистер, конспект, реферат, рецензия
70.10.5. ТIЛ СИСТЕМАЗЫ

70.8.5.1. Синтаксис. Кибiрлiг чоох. Танығлар турғызары
Хадыл чоохтағ (1 ч) Хадыл чоохтағ (1 ч). Хадыл Хадыл чоохтағ. Хадыл чоохтағчоохтағдаңар тиксi оңнағ. Хадыл ның чардыхтарының палғалысчоохтағларның кöрiмнерi. Хадыл чатхан оңдайларын ÿзÿрерi.
чоохтағларның
чардыхтарының Араластығ хадыл, союз чох паза
сағыс, пÿдiзі паза ÿн саринаң пiр союзтығ (тиңни палғалыстығ паза
полчатханы
теести палғалыстығ) хадыл чоохтағларны таниры паза чарыдары.
Хадыл чоохтағларның чардыхтарын, оларны палғалыстырчатхан
ööн оңдайларны табары.

Тематическай
пöліктер паза
темалар

97

Тиңни палғалыстығ
хадыл чоохтағ (тиңни хадыл чоохтағ)
(4 ч)

Ööн содержаниезі

Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағ, аның пÿдiзi паза пос оңдай лары. Тиңни палғалыстығ хадыл
чоохтағның чардыхтарын палғалыстырҷаң оңдайлар (союзтар
паза кизегестер).
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларның ÿн саринаң пос оңдайлары.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларнағ чоохта тузаланары.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларның паза олаңай тööй членнiг чоохтағларның аразындағы
грамматическай синонимнер

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Араластығ хадыл, союз чох паза
союзтығ (тиңни палғалыстығ паза
теести
палғалыстығ)
хадыл
чоохтағларны табары
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағның пÿдiзiн, аның чардыхтарының сағыс паза ÿн хоостыра
пiр полчатханын чарыдары; тиңни
палғалыстығ хадыл чоохтағның
чардыхтарының аразындағы теелiстернi, оларның ÿн саринаң пос
оңдайын чарыдары.
Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларны пÿдiрҷең синнернi паза
тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларның чоохта тузаланылчатхан пос оңдайларын оңниры

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларны пудiрерi паза оларның чардыхтарын танығларнаң чарары.
Тиңни хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығлар саринаң ÿзÿрерi
Теести палғалыстығ Теести палғалыстығ хадыл чооххадыл чоохтағ (теес- тағның ööн паза хоза чардыхти хадыл чоохтағ) тары. Теести хадыл чоохтағларың
(34 ч)
пÿдiзi хоостыра кöрiмнерi. Хоза
чоохтағның турчатхан орны. Ööн
паза хоза чоохтағларны палғалыстырчаң оңдайлар (союз, союз
сöстерi, послелогтар, хозымнар).
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағларның ööн паза хоза чардыхтарының аразындағы сағыс хоостыра теезiглер пастыра кöрімнері.
Подлежащай паза сказуемай хоза
чоохтағлығ теести палғалыстығ

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Тиңни палғалыстығ хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығлар
турғызарынҷа ÿзÿрері паза оларда
танығлар
турғызар
синнернең
тузаланары
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағларны таниры, ööн паза хоза
чардыхтарны таныхтиры паза
оларны палғалыстырчатхан оңдайларны чарыдары.
Ööн паза хоза чоохтағларның аразындағы сағыс хоостыра теелiстер,
оларны палғалыстырчатхан оңдайлар хоостыра теести палғалыстығ
хадыл чоохтағларның кöрiмнерiн
пасхалиры; хоза чоохтағларның
кöрiмнерiн табары.
Нинҷе-нинҷе
хоза чоохтағлығ
теести палғалыстығ хадыл чоохтағларны таап пiлері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

хадыл чоохтағлар. Чарытхы паза
толдырығ хоза чоохтағлығ теести
палғалыстығ хадыл чоохтағлар
Обстоятельство (тус паза орын,
идiгнiң оңдайы хоостыра, сылтағ
паза пöгiн, молҷас паза уступительнай) хоза чоохтағлығ теести
палғалыстығ хадыл чоохтағлар.
Кöп хоза чоохтағлығ теести хадыл
чоохтағлар, оларның кöрiмнерi.
Теести палғалыстың паза пасха
хадыл чоохтағларның грамматическай синонимиязы.
Теести хадыл чоохтағларны пÿдiрерi паза оларда танығлар турғызары

Теести палғалыстығ хадыл чоохтағларны пÿдiрҷең синнернi паза
теести палғалыстығ хадыл чоохтағларның чоохта тузаланылчатхан пос оңдайларын оңниры.
Теести палғалыстығ хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығлар
турғызарынҷа ÿзÿрері паза оларда
танығлар турғызар синнернең тузаланары

Союз чох хадыл Союз чох хадыл чоохтағдаңар тиксi
чоохтағ (6 ч)
оңнағ. Союз чох хадыл чоохтағның
чардыхтарының аразындағы сағыс
хоостыра удур-тöдір тееліс

Союз чох хадыл чоохтағларның
чардыхтарының аразындағы теелiстернi чарыдары. Ол теелiстернiң
ÿн паза танығлар полызиинаң

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

100

Союз чох хадыл чоохтағның чардыхтарын чарчатхан танығлар.
Союз чох хадыл чоохтағларның
кöрiмнерi
(соон
сÿрiстiре
иртчеткен
идiглернi
таныхтапчатхан; сылтағ, чарыдығ,
толдырығ тузалығ; тоғыр, тус,
молҷас
паза
аның
салтары,
тиңнестiрiг).
Союз чох хадыл чоохтағларның
чоохта киректелчеткенi. Союз чох
паза союзтығ хадыл чоохтағларның синонимиязы.
Союз чох хадыл чоохтағның чардыхтарын танығларнаң чарары.
Союз чох хадыл чоохтағда запятой
паза точка запятой, iкi точка, тире
танығлар турғызары.
Союз чох хадыл чоохтағларны
синтаксис паза танығлар саринаң
ÿзÿрерi

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

зiдiлчеткенi.
Союз чох хадыл чоохтағларны
пÿдiрҷең синнернi паза союз чох
хадыл чоохтағларның чоохта тузаланылчатхан пос оңдайларын
пілері.
Союз чох хадыл чоохтағларны
синтаксис паза танығлар турғызарынҷа ÿзÿрері паза оларда
танығлар турғызар синнернең тузаланары.
Союз чох паза союзтығ хадыл чоохтағларның синонимиязын табары,
чоохта оларнаң тузаланары

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Араластығ
чоохтағ (1ч)

Ööн содержаниезі

хадыл Араластығ хадыл чоохтағларның
кöрiмнерi. Араластығ хадыл чоохтағларны синтаксис паза танығлар
турғызар саринаң ÿзÿрерi. Оларнаң
чоохта тузалан пілері

101

Кöнi паза тоғыртын
чоох (1 ч)

Кöнi паза тоғыртын чоохтығ чоохтағларның синонимиязы

Тиксі хатиры 4 ч: Ӱгретчінің кöрізінең
ÿгредіг чылы пасталчатса – 2 ч; ÿгредіг
чылы тоозылчатса –
4ч

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері

Араластығ хадыл чоохтағларны
таниры паза араластығ хадыл
чоохтағларны пÿдiрҷең ööн синнернi оңниры.
Араластығ хадыл чоохтағларны
синтаксис паза танығлар саринаң
ÿзÿрері
Кöнi паза тоғыртын чоохты таниры; кöнi паза тоғыртын чоохтығ
чоохтағларның синонимиязын табары.
Чоохха
аймах
оңдайларнаң
цитата кирері паза цитаталарнаң
тузалан пiлері

Тематическай
пöліктер паза
темалар

Ööн содержаниезі

Сыныхтағлығ
то- Ӱгретчінің кöрізінең
ғыстар иртірері (изложение, сочинение,
ан. п.) – 6 ч

Ӱгренчеткеннернің
ööн идіглері